ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๑๑. ตโยชนวตฺถุ. (๑๐๕)

	"น อนฺตลิกฺเข น สมุทฺทมชฺเฌติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
เชตวเน วิหรนฺโต ตโย ชเน อารพฺภ กเถสิ.

	สตฺถริ กิร เชตวเน วิหรนฺเต สมฺพหุลา ภิกฺขู สตฺถุ
ทสฺสนตฺถาย อาคจฺฉนฺตา เอกํ คามํ ปิณฺฑาย ปวิสึสุ. คามวาสิโน เตสํ ปตฺเต อาทาย อาสนสาลายํ นิสีทาเปตฺวา ยาคุขชฺชกํ ทตฺวา ปิณฺฑปาตเวลํ อาคมยมานา ธมฺมํ สุณนฺตา นิสีทึสุ. ตสฺมึ ขเณ ภตฺตํ ปจิตฺวา สูปพฺยญฺชเน ปจมานาย ๑ เอกิสฺสา อิตฺถิยา อุทฺธนโต อคฺคิชาลา อุฏฺหิตฺวา ฉทนํ คณฺหิ. ตโต เอกํ ติณกรฬํ อุฏฺหิตฺวา ฌายมานํ อากาสํ ปกฺขนฺทิ. ตสฺมึ ขเณ เอโก กาโก อากาเสน คจฺฉนฺโต ตตฺถ คีวํ ปเวเสตฺวา ติณวลฺลิปลิเวิโต ฌายิตฺวา คามมชฺเฌ ปติ. ภิกฺขู ตํ ทิสฺวา "อโห ภาริยํ กมฺมํ, ปสฺสถ าวุโส กาเกน ปตฺตํ วิปฺปการํ, อิมินา กตกมฺมํ อญฺตฺร สตฺถารา โก ชานิสฺสติ, สตฺถารม สฺส กมฺมํ ปุจฺฉิสฺสาม าติ จินฺเตตฺวา ปกฺกมึสุ.

	อปเรสํ ๒ ภิกฺขูนํ สตฺถุ ทสฺสนตฺถาย นาวํ อภิรุยฺห คจฺฉนฺตานํ
นาวา สมุทฺทมชฺเฌ นิจฺจลา ว อฏฺาสิ. มนุสฺสา "กาฬกณฺณินา เอตฺถ ภวิตพฺพนฺ ติ สลากํ วิจาเรสุ. นาวิกสฺส จ ภริยา ปมวเย ิตา ทสฺสนียา, สลากา ตสฺสา ปาปุณิ. "สลากํ ปุน วิจาเรถาติ วตฺวา ยาวตติยํ วิจารยึสุ. ติกฺขตฺตุมฺปิ ตสฺสาเยว ปาปุณิ. มนุสฺสา "กึ สามี ติ นาวิกสฺส มุขํ โอโลเกสุ. นาวิโก "น สกฺกา เอติสฺสา อตฺถาย มหาชนํ นาเสตุ, อุทเก นํ ขิปถ าติ อาห. สา คเหตฺวา อุทเก ขิปิยมานา มรณภยตชฺชิตา มหาวิรวม กาสิ. ตํ สุตฺวา นาวิโก "โก อตฺโถ อิมิสฺสา อาภรเณหิ นฏฺเหิ, สพฺพาภรณานิ โอมุญฺจิตฺวา เอกํ ปิโลติกํ นิวาสาเปตฺวา ฉฑฺเฑถ นํ, อหมฺ ปเน ตํ อุทกปิฏฺเ ปลฺวมานํ ๓ ทฏฺฐุ น สกฺขิสฺสามิ; ตสฺมา ยถา นํ อหํ น ปสฺสามิ; เอวํ วาลุกกุฏํ คีวายํ พนฺธิตฺวา สมุทฺเท ขิปถ าติ. เต ตถา กรึสุ. ตมฺปิ ปติตฏฺาเนเยว มจฺฉกจฺฉปา วิลุมฺปึสุ. ภิกฺขู ตํ ปวตฺตึ สุตฺวา "สตฺถารํ เปตฺวา โก อญฺโ เอติสฺสา อิตฺถิยา กมฺมํ ชานิสฺสติ, สตฺถารม สฺสา กมฺมํ ปุจฺฉิสฺสาม าติ อิจฺฉิตฏฺานํ ปตฺวา นาวาโต โอรุยฺห ปกฺกมึสุ.

	อปเรปิ สตฺต ภิกฺขู ปจฺจนฺตโต สตฺถารํ ทสฺสนตฺถาย คจฺฉนฺตา
สายํ เอกํ วิหารํ ปวิสิตฺวา วสนฏฺานํ ปุจฺฉึสุ. เอกสฺมิญฺ จ เลเณ สตฺต มฺจา โหนฺติ, เตสํ ตเทว ลภิตฺวา ตตฺถ นิปนฺนานํ, รตฺติภาเค กูฏาคารมตฺโต ปาสาโณ ปวฏฺฏมาโน อาคนฺตฺวา เลณทฺวารํ ปิทหิ. เนวาสิกา ภิกฺขู "มยํ อิมํ เลณํ อาคนฺตุกภิกฺขูนํ ปาปยิมฺหา, อยญฺ จ มหาปาสาโณ เลณทฺวารํ ปิทหนฺโต อฏฺาสิ, อปเนสฺสาม นนฺ ติ สมนฺตา สตฺตหิ คาเมหิ มนุสฺเส สนฺนิปาเตตฺวา ตํ วายมนฺตาปิ านา จาเลตุ นาสกฺขึสุ. อนฺโต ปวิฏฺภิกฺขูปิ วายมึสุเยว. เอวํ สนฺเตปิ สตฺตาหํ ปาสาณํ จาเลตุ นาสกฺขึสุ. อาคนฺตุกา ภิกฺขู สตฺตาหํ ฉาตชฺฌตฺตา มหาทุกฺขํ อนุภวึสุ. สตฺตเม ทิวเส ปาสาโณ สยเมว ปวฏฺฏิตฺวา อปคโต. ภิกฺขู นิกฺขมิตฺวา "อมฺหากํ อิมํ ปาปํ อญฺตฺร สตฺถารา โก ชานิสฺสติ, สตฺถารํ ปุจฺฉิสฺสาม าติ จินฺเตตฺวา ปกฺกมึสุ. เต ปุริเมหิ สทฺธึ อนฺตรามคฺเค สมาคนฺตฺวา สพฺเพ เอกโตว สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา สตฺถารา กตปฏิสนฺถารา อตฺตนา ทิฏฺานุภูตานิ การณานิ ปฏิปาฏิยา ปุจฺฉึสุ. สตฺถาปิ เตสํ ปฏิปาฏิยา เอวํ พฺยากาสิ:

	"ภิกฺขเว โส ตาว กาโก อตฺตนา กตกมฺมเมว อนุโภสิ.
อตีเต หิ พาราณสิยํ เอโก กสโก อตฺตนา โคณํ ทเมนฺโต ทเมตุ นาสกฺขิ. โส หิ สฺส โคโณ โถกํ คนฺตฺวา นิปชฺชิ, โปเถตฺวา อุฏฺาปิโตปิ โถกํ คนฺตฺวา ปุนปิ ตเถว นิปชฺชิ. โส วายมิตฺวาปิ ตํ ทเมตุ อสกฺโกนฺโต โกธาภิภูโต หุตฺวา `อิโต ทานิ ปฏฺาย สุขํ นิปชฺชิสฺสสี ติ ตํ ปลาลปิณฺฑํ วิย กโรนฺโต ปลาเลน ตสฺส คีวํ ปลิเวเตฺวา อคฺคึ อทาสิ. โคโณ ตตฺเถว ฌายิตฺวา มโต. ตทา ภิกฺขเว เตน กาเกน ตํ ปาปกมฺมํ กตํ, โส ตสฺส วิปาเกน ทีฆรตฺตํ นิรเย ปจิตฺวา วิปากาวเสเสน สตฺตกฺขตฺตุ กากโยนิยํ นิพฺพตฺติตฺวา เอวเมว อากาเส ฌายิตฺวา มโต ติ.

	"สาปิ ภิกฺขเว อิตฺถี อตฺตนา กตกมฺมเมว อนุโภสิ. สา หิ อตีเต
พาราณสิยํ เอกสฺส คหปติกสฺส ภริยา อุทกาหรณโกฏฺฏนปจนาทีนิ สพฺพกิจฺจานิ สหตฺเถเนว อกาสิ. ตสฺสา เอโก สุนโข ตํ เคเห สพฺพกิจฺจานิ กุรุมานํ โอโลเกนฺโต นิสีทิ. เขตฺเต ภตฺตํ หรนฺติยา ทารุปณฺณาทีนํ วา อตฺถาย อรญฺํ คจฺฉนฺติยา โส ตาย สทฺธึเยว คจฺฉติ. ตํ ทิสฺวา ทหรมนุสฺสา `อมฺโภ นิกฺขนฺโต สุนขลุทฺทโก, อชฺช มยํ มํเสน ภุฺชิสฺสาม าติ อุปฺผณฺเฑนฺติ. สา เตสํ กถาย มงฺกุ หุตฺวา สุนขํ เลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ ปหริตฺวา ปลาเปสิ. สุนโข นิวตฺติตฺวา ปุน อนุพนฺธิ. โส กิร ตสฺสา ตติเย อตฺตภาเว สามิโก อโหสิ; ตสฺมา สิเนหํ ฉินฺทิตุ น สกฺโกติ. กิฺจาปิ หิ อนมตคฺเค สํสาเร ชายา วา ปติ วา อภูตปุพฺโพ นาม นตฺถิ, อวิทูเร ปน อตฺตภาเว าตเกสุ อธิมตฺโต สิเนโห โหติ; ตสฺมา โส ตํ วิชหิตุ น สกฺโกติ. สา ตสฺส กุชฺฌิตฺวา เขตฺเต สามิกสฺส ยาคุ หรมานา รชฺชุ อุจฺฉงฺเค เปตฺวา อคมาสิ. สุนโข ตาเยว สทฺธึ คโต. สา สามิกสฺส ยาคุ ทตฺวา ตุจฺฉกุฏํ อาทาย เอกํ อุทกฏฺานํ คนฺตฺวา กุฏํ วาลุกาย ปูเรตฺวา สมีเป โอโลเกตฺวา ิตสฺส สุนขสฺส สทฺทม กาสิ. สุนโข `จิรสฺสํ วต เม อชฺช มธุรกถา ลทฺธา ติ นงฺคุฏฺํ จาเลนฺโต ตํ อุปสงฺกมิ. สา ตํ คีวายํ ทฬฺหํ คเหตฺวา เอกาย รชฺชุโกฏิยา กุฏํ พนฺธิตฺวา เอกํ รชฺชโกฏึ สุนขสฺส คีวายํ พนฺธิตฺวา กุฏํ อุทกาภิมุขํ ปวฏฺเฏสิ. สุนโข กุฏํ อนุพนฺธนฺโต อุทเก ปติตฺวา ตตฺเถว กาลม กาสิ. สา ตสฺส กมฺมสฺส วิปาเกน ทีฆรตฺตํ นิรเย ปจิตฺวา วิปากาวเสเสน อตฺตภาวสเต วาลุกาย กุฏํ คีวายํ พนฺธิตฺวา อุทเก ปกฺขิตฺตา กาลม กาสี ติ.

	"ตุมฺเหหิปิ ภิกฺขเว อตฺตนา กตกมฺมเมว อนุภูตํ. อตีตสฺมึ
หิ พาราณสีวาสิโน สตฺต โคปาลทารกา เอกสฺมึ อฏวิปฺปเทเส สตฺตาหวาเรน คาวิโย วิจาเรนฺตา เอกทิวสํ คาวิโย วิจาเรตฺวา อาคจฺฉนฺตา เอกํ มหาโคธํ ทิสฺวา อนุพนฺธึสุ. โคธา ปลายิตฺวา เอกํ วมฺมิกํ ปาวิสิ. ตสฺส ปน วมฺมิกสฺส สตฺต ฉิทฺทานิ. ทารกา "มยํ อิทานิ คเหตุ น สกฺขิสฺสาม, เสฺว อาคนฺตฺวา คณฺหิสฺสาม าติ เอเกโก เอเกกํ สาขาภงฺคมุฏฺิม าทาย สตฺตปิ ชนา สตฺต ฉิทฺทานิ ปิทหิตฺวา ปกฺกมึสุ. เต ปุนทิวเส ตํ โคธํ อมนสิกริตฺวา อญฺสฺมึ ปเทเส คาวิโย วิจาเรตฺวา สตฺตเม ทิวเส คาวิโย อาทาย คจฺฉนฺตา ตํ วมฺมิกํ ทิสฺวา สตึ ปฏิลภิตฺวา "กา นุ โข ตสฺสา โคธาย ปวตฺตี ติ อตฺตนา อตฺตนา ปิทหิตานิ ฉิทฺทานิ วิวรึสุ. โคธา ชีวิเต นิราลยา หุตฺวา อฏฺิจมฺมาวเสสา ปเวธมานา นิกฺขมิ. เต ตํ ทิสฺวา อนุกมฺปํ กตฺวา `มา นํ มาเรถ, สตฺตาหํ ฉินฺนภตฺตา ชาตา ติ ตสฺสา ปิฏฺึ ปริมชฺชิตฺวา `สุเขน คจฺฉาหี ติ วิสฺสชฺเชสุ. เต โคธาย อมาริตตฺตา นิรเย ตาว น ปจฺจึสุ. เต ปน สตฺต ชนา เอกโต หุตฺวา จุทฺทสสุ อตฺตภาเวสุ สตฺต สตฺต ทิวสานิ ฉินฺนภตฺตา อเหสุ. ตทา ภิกฺขเว ตุมฺเหหิ สตฺตหิ โคปาลเกหิ หุตฺวา ตํ กมฺมํ กตนฺ ติ. เอวํ สตฺถา เตหิ ปุฏฺปุฏฺํ ปฺหํ พฺยากาสิ.๔

	อเถ โก ภิกฺขุ สตฺถารํ อาห "กึ ปน ภนฺเต ปาปกมฺมํ
กตฺวา อากาเส อุปฺปติตสฺสาปิ สมุทฺทํ ปกฺขนฺตสฺสาปิ ปพฺพตนฺตรํ ปวิฏฺสฺสาปิ ๕ โมกฺโข นตฺถี ติ. สตฺถา "เอวเมว ภิกฺขเว,อากาสาทีสุปิ เอกปเทโสปิ นตฺถิ, ยตฺร ิโต ปาปกมฺมโต มุจฺเจยฺย าติ วตฺวา อนุสนฺธึ ฆเฏตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถม าห

		"น อนฺตลิกฺเข, น สมุทฺทมชฺเฌ, น ปพฺพตานํ วิวรํ ปวิสฺส, น วิชฺชเต โส ชคติปฺปเทโส, ยตฺรฏฺิโต มุจฺเจยฺย ปาปกมฺมา ติ.

	ตสฺส ตฺโถ "สเจ หิ โกจิ `อิมินา อุปาเยน ปาปกมฺมโต
มุจฺจิสฺสามี ติ อนฺตลิกฺเข วา นิสีเทยฺย, จตุราสีติโยชนสหสฺสคมฺภีรํ มหาสมุทฺทํ วา ปวิเสยฺย, ปพฺพตนฺตเร วา นิสีเทยฺย, เนว ปาปกมฺมโต มุจฺเจยฺย. ปุรตฺถิมาทีสุ หิ ชคติปฺปเทเสสุ ปวีภาเคสุ น โส วาลคฺคมตฺโตปิ โอกาโส อตฺถิ, ยตฺถ ิโต ปาปกมฺมโต มุจฺจิตุ สกฺกุเณยฺย าติ.

	เทสนาวสาเน เต ภิกฺขู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.
สมฺปตฺตมหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสี ติ.
ตโยชนวตฺถุ.
************
๑. สี. ยุ. สูปพฺยญฺชนํ ธูปยมานาย. ๒. สี. ยุ. อปเรสมฺปิ. ๓. ยุ. มรมานํ. ๔. สี. ยุ. เอวํ วตฺวา เตหิ ปุฏฺปญฺเห พฺยากาสิ. ๕. สี. ยุ. ปวิสนฺตสฺสาปิ.