ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๑๒. อตฺตวคฺควณฺณนา
	๑. โพธิราชกุมารวตฺถุ. (๑๒๗)

	"อตฺตานญฺเจติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เภสกฬาวเน วิหรนฺโต
โพธิราชกุมารํ อารพฺภ กเถสิ.

โส กิร ปวีตเล อญฺเหิ ปาสาเทหิ อสทิสรูปํ อากาเส อุปฺปตมานํ วิย โกกนทนฺ นาม ปาสาทํ กาเรตฺวา วฑฺฒกึ ปุจฺฉิ "กึ ตยา อญฺตฺถาปิ เอวรูโป ปาสาโท กตปุพฺโพ, อุทาหุ ปมสิปฺปเมว เต อิทนฺ ติ. "ปมสิปฺปเมว เทว าติ วุตฺเต, โส จินฺเตสิ "สเจ อยํ อญฺสฺสาปิ เอวรูปํ ปาสาทํ กริสฺสติ, อยํ ปาสาโท อนจฺฉริโย ภวิสฺสติ; อิมํ มยา มาเรตุ วา หตฺถปาเท วา สฺส ฉินฺทิตุ อกฺขีนิ วา อุปฺปาเตตุ วฏฺฏติ, เอวํ อญฺสฺส ปาสาทํ น กริสฺสตี ติ. โส ตม ตฺถํ อตฺตโน ปิยสหายกสฺส สญฺชีวกปุตฺตสฺส มาณวกสฺส กเถสิ. โส จินฺเตสิ "นิสฺสํสยํ เอส วฑฺฒกึ นาเสสฺสติ, อนคฺโฆ สิปฺปิโย, มยิ สนฺเต มา นสฺสตุ, สญฺม สฺส ทสฺสามี ติ. โส ตํ อุปสงฺกมิตฺวา "ปาสาเท เต กมฺมํ นิฏฺตํ โน ติ ปุจฺฉิตฺวา, "นิฏฺตนฺ ติ วุตฺเต, "ราชกุมาโร ตํ นาเสตุกาโม, ตสฺมา อตฺตานํ รกฺเขยฺยาสี ติ อาห. วฑฺฒกี "ภทฺทกนฺ เต สามิ กตํ มม อาโรเจนฺเตน, อห เมตฺถ กตฺตพฺพํ ชานิสฺสามี ติ วตฺวา, "กึ สมฺม อมฺหากํ ปาสาเท เต กมฺมํ นิฏฺตนฺ ติ ราชกุมาเรน ปุฏฺโ, "น ตาว เทว นิฏฺตํ, พหุ อวสิฏฺนฺ ติ อาห. "กึ กมฺมํ นาม อวสิฏฺนฺ ติ. "ปจฺฉา เทว อาจิกฺขิสฺสามิ, ทารูนิ ตาว อาหราเปถ าติ. "กึ ทารูนิ นาม าติ. "นิสฺสารานิ สุกฺขทารูนิ เทวาติ. โส อาหราเปตฺวา อทาสิ. อถ นํ อาห "เทว อิโต ปฏฺาย มม สนฺติกํ นาคนฺตพฺพํ, สุขุมกมฺมํ กโรนฺตสฺส หิ อญฺเน สทฺธึ สลฺลาเป สติ ๑ วิกฺเขโป โหติ, อาหารเวลาย ปน เม ภริยาว อาหารํ อาหริสฺสตี ติ. ราชกุมาโร "สาธู ติ ปฏิสฺสุณิ. โสปิ เอกสฺมึ คพฺเภ นิสีทิตฺวา ตานิ ทารูนิ ตจฺเฉตฺวา อตฺตโน ปุตฺตทารสฺส อนฺโตนิสีทนโยคฺคํ ครุฬสกุณํ กตฺวา อาหารเวลาย [ปน] ภริยํ อาห "เคเห วิชฺชมานกํ สพฺพํ วิกฺกีณิตฺวา หิรญฺสุวณฺณํ คณฺหาหี ติ. ราชกุมาโรปิ วฑฺฒกิสฺส อนิกฺขมนตฺถาย เคหํ ปริกฺขิปาเปตฺวา อารกฺขํ เปสิ. วฑฺฒกีปิ สกุณสฺส นิฏฺตกาเล "อชฺช สพฺเพปิ ทารเก คเหตฺวา อาคจฺเฉยฺยาสี ติ ภริยํ วตฺวา ภุตฺตปาตราโส ปุตฺตทารํ สกุณสฺส กุจฺฉิยํ นิสีทาเปตฺวา วาตปาเนน นิกฺขมิตฺวา ปลายิ. โส เตสํ "เทว วฑฺฒกี ปลายตี ติ กนฺทนฺตานํเยว คนฺตฺวา หิมวนฺเต โอตริตฺวา เอกํ นครํ มาเปตฺวา ตตฺถ กฏฺวาหนราชา นาม ชาโต.
	ราชกุมาโรปิ "ปาสาทมหํ กริสฺสามี ติ สตฺถารํ นิมนฺเตตฺวา
ปาสาเท จตุชฺชาติกคนฺเธหิ ปริภณฺฑํ กตฺวา ปมอุมฺมารโต ปฏฺาย เจลปฏิกํ ปตฺถริ. โส กิร อปุตฺตโก, ตสฺมา "สจ าหํ ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา ลจฺฉามิ, สตฺถา อิมํ อกฺกมิสฺสตี ติ จินฺเตตฺวา ปตฺถริ. โส สตฺถริ อาคเต สตฺถารํ ปญฺจปฺปติฏฺเตน วนฺทิตฺวา ปตฺตํ คเหตฺวา "ปวิสถ ภนฺเต ติ อาห. สตฺถา น ปาวิสิ. โส ทุติยมฺปิ ตติยมฺปิ ยาจิ. สตฺถา อปฺปวิสิตฺวาว อานนฺทตฺเถรํ โอโลเกสิ. เถโร โอโลกิตสญฺาเยว วตฺถานํ อนกฺกมนภาวํ ตฺวา "สํหร ราชกุมาร ทุสฺสานิ, น ภควา เจลปฏิกํ อกฺกมิสฺสติ, ปจฺฉิมํ ชนตํ ตถาคโต โอโลเกตี ติ ทุสฺสานิ สํหราเปสิ. โส ทุสฺสานิ สํหริตฺวา สตฺถารํ อนฺโต ปเวเสตฺวา ยาคุขชฺชเกน สนฺตปฺเปตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน วนฺทิตฺวา อาห "อหํ ภนฺเต ตุมฺหากํ อุปฏฺาโก ติกฺขตฺตุ สรณํ คโต: กุจฺฉิคโต จ กิร มฺหิ เอกวารํ สรณํ คโต, ทุติยมฺปิ ตรุณทารกกาเล, ตติยมฺปิ วิญฺญุภาวํ ปตฺตกาเล; ตสฺส เม กสฺมา เจลปฏิกํ น อกฺกมิตฺถ าติ. "กึ ปน ตฺวํ กุมาร จินฺเตตฺวา เจลปฏิกํ อตฺถรี ติ. "สเจ ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา ลจฺฉามิ, สตฺถา เม เจลปฏิกํ อกฺกมิสฺสตี ติ อิทํ จินฺเตตฺวา ภนฺเต ติ. "เตน าหํ กุมาร น อกฺกมินฺ ติ. "กึ ปน าหํ ภนฺเต ปุตฺตํ วา ธีตรํ วา เนว ลจฺฉามี ติ. "อาม กุมาร าติ. "กึการณา ภนฺเต ติ. "ปุริมตฺตภาเว ชายาย สทฺธึ ปมาทํ อาปนฺนตฺตา ติ. "กิสฺมึ กาเล ภนฺเต ติ. อถ สฺส สตฺถา อตีตํ อาหริตฺวา ทสฺเสสิ:
	"อตีเต กิร อเนกสตา มนุสฺสา มหติยา นาวาย สมุทฺทํ
ปกฺขนฺทึสุ. นาวา สมุทฺทมชฺเฌ ภิชฺชิ. เทฺว ชายปติกา เอกํ ผลกํ คเหตฺวา อนฺตรทีปกํ ปวิสึสุ. เสสา สพฺเพ ตตฺเถว มรึสุ. ตสฺมึ โข ปน ทีปเก มหาสกุณสงฺโฆ วสติ. เต อญฺํ ขาทิตพฺพกํ อทิสฺวา ฉาตชฺฌตฺตา สกุณณฺฑกานิ องฺคาเร ปจิตฺวา ขาทึสุ, เตสุ อปฺปโหนฺเตสุ, สกุณจฺฉาเป คเหตฺวา ปจิตฺวา ขาทึสุ, เตสุ อปฺปโหนฺเตสุ, สกุเณ คเหตฺวา ขาทึสุ, เอวํ ปมวเยปิ มชฺฌิมวเยปิ ปจฺฉิมวเยปิ ขาทึสุเยว, เอกสฺมึปิ วเย อปฺปมาทํ นาปชฺชึสุ. เอโกปิ จ เนสํ อปฺปมาทํ นาปชฺชิ.
	สตฺถา อิทนฺ ตสฺส ปุพฺพกมฺมํ ทสฺเสตฺวา "สเจ หิ ตฺวํ
กุมาร ตทา เอกสฺมึปิ วเย ภริยาย สทฺธึ อปฺปมาทํ อาปชฺชิสฺส, เอกสฺมึปิ วเย ปุตฺโต วา ธีตา วา อุปฺปชฺเชยฺย; สเจ ปน โว เอโกปิ อปฺปมตฺโต อภวิสฺส, ตํ ปฏิจฺจ ปุตฺโต วา ธีตา วา อุปฺปชฺชิสฺส; กุมาร อตฺตานํ หิ ปิยํ มญฺมาเนน ตีสุปิ วเยสุ อปฺปมตฺเตน อตฺตา รกฺขิตพฺโพ, เอวํ อสกฺโกนฺเตน เอกวเยปิ รกฺขิตพฺโพเยว าติ วตฺวา คาถม าห
	"อตฺตานญฺ เจ ปิยํ ชญฺา รกฺเขยฺย นํ สุรกฺขิตํ ติณฺณม ญฺตรํ ยามํ ปฏิชคฺเคยฺย ปณฺฑิโต ติ.
	ตตฺถ "ยามนฺติ: สตฺถา อตฺตโน ธมฺมิสฺสรตาย เจว
เทสนากุสลตาย จ อิธ ติณฺณํ วยานํ อญฺตรํ วยํ ยามนฺ ติ กตฺวา ทสฺเสติ. ตสฺมา เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ "สเจ อตฺตานํ ปิยํ ชาเนยฺย, รกฺเขยฺย นํ สุรกฺขิตํ; ยถา โส สุรกฺขิโต โหติ, เอวนฺ ตํ รกฺเขยฺย. ตตฺถ, สเจ คิหี สมาโน `อตฺตานํ รกฺขิสฺสามี ติ อุปริ ปาสาทตเล สุสํวุตํ คพฺภํ ปวิสิตฺวา สมฺปนฺนรกฺโข หุตฺวา วสนฺโตปิ; ปพฺพชิโต หุตฺวา สุสํวุเต ปิทหิตทฺวารวาตปาเน เลเณ วิหรนฺโตปิ อตฺตานํ น รกฺขติเยว. คิหี สมาโน ปน ยถาพลํ ทานสีลาทีนิ ปุญฺานิ กโรนฺโต, ปพฺพชิโต วา ปน วตฺตปฺปฏิวตฺตปริยตฺติมนสิกาเรสุ อุสฺสุกฺกํ อาปชฺชนฺโต อตฺตานํ รกฺขติ นาม. เอวํ ตีสุ วเยสุ อสกฺโกนฺโต อญฺตรสฺมึปิ วเย ปณฺฑิตปุริโส อตฺตานํ ปฏิชคฺคติเยว. สเจ หิ คิหิภูโต ปมวเย ขิฑฺฑาปสุตตาย กุสลํ กาตุ น สกฺโกติ. มชฺฌิมวเย อปฺปมตฺเตน หุตฺวา กุสลํ กาตพฺพํ. สเจ มชฺฌิมวเย ปุตฺตทารํ โปเสนฺโต กุสลํ กาตุ น สกฺโกติ, ปจฺฉิมวเย กาตพฺพเมว. เอวํปิ เตน อตฺตา ปฏิชคฺคิโต ว โหติ. เอวํ อกโรนฺตสฺส ปน อตฺตา ปิโย นาม น โหติ, อปายปรายนเมว นํ กโรติ. สเจ ปน ปพฺพชิโต ปมวเย สชฺฌายํ กโรนฺโต ธาเรนฺโต วาเจนฺโต วตฺตปฺปฏิวตฺตํ กโรนฺโต ปมาทํ อาปชฺชติ, มชฺฌิมวเย อปฺปมตฺเตน สมณธมฺโม กาตพฺโพ. สเจ ปน ปมวเย อุคฺคหิตปริยตฺติยา อฏฺกถาวินิจฺฉยํ การณญฺ จ ปุจฺฉนฺโต มชฺฌิมวเย ปมาทํ อาปชฺชติ, ปจฺฉิมวเย อปฺปมตฺเตน สมณธมฺโม กาตพฺโพ. เอวํปิ เตน อตฺตา ปฏิชคฺคิโตว โหติ. เอวํ อกโรนฺตสฺส ปน อตฺตา ปิโย นาม น โหติ, ปจฺฉานุตาเปเนว นํ ตาเปตี ติ.

	เทสนาวสาเน โพธิราชกุมาโร โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ.
สมฺปตฺตปริสายปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสี ติ.
โพธิราชกุมารวตฺถุ.
************
๑. สี. ยุ. กถาสลฺลปนฺตสฺส เม.