ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๖. อคฺคิทตฺตปุโรหิตวตฺถุ. (๑๕๓)

	"พหุ เว สรณํ ยนฺตีติ: อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา [เชตวเน
วิหรนฺโต] วาลุกราสิมฺหิ นิสินฺโน อคฺคิทตฺตนฺ นาม โกสลรญฺโ ปุโรหิตํ อารพฺภ กเถสิ.

	โส กิร มหาโกสลสฺส ปุโรหิโต อโหสิ. อถ นํ ปิตริ
กาลกเต ราชา ปเสนทิโกสโล "อยํ ปิตุ เม ปุโรหิโต ติ คารเวน ตสฺมึเยว าเน เปตฺวา ตสฺส อตฺตโน อุปฏฺานํ อาคตกาเล ปจฺจุคฺคมนํ กโรติ, "อาจริย อิธ นิสีทถ าติ สมานาสนํ ทาเปสิ. โส จินฺเตสิ "อยํ ราชา อติวิย มยิ คารวํ กโรติ, น โข ปน ราชูนํ นิจฺจกาลเมว สกฺกา จิตฺตํ คเหตุ; ราชา ปน ยุวา ทหโร, สมานวเยเนว หิ สทฺธึ รชฺชํ นาม สุขํ โหติ: อหญฺ จ มฺหิ มหลฺลโก, ปพฺพชิตุ เม ยุตฺตนฺ ติ. โส ราชานํ ปพฺพชฺชํ อนุชานาเปตฺวา นคเร เภริญฺ จาราเปตฺวา สตฺตาเหน สพฺพํ อตฺตโน ธนํ ทานมุเข วิสฺสชฺเชตฺวา พาหิรกปฺปพฺพชฺชํ ปพฺพชิ. ตํ นิสฺสาย ทส ปุริสสหสฺสานิ อนุปฺปพฺพชึสุ. โส เตหิ สทฺธึ องฺคมคธานญฺจ กุรุรฏฺสฺส จ อนฺตราวาสํ กปฺเปตฺวา อิมํ โอวาทํ เทติ "ตาตา ยสฺส โว กามวิตกฺกาทโย อุปฺปชฺชนฺติ, โส นทิโต เอเกกํ วาลุกาปุฏํ อุทฺธริตฺวา อิมสฺมึ าเน โอกิรตู ติ. เต "สาธู ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา กามวิตกฺกาทีนํ อุปฺปนฺนกาเล ตถา กรึสุ. อปเรน สมเยน มหาวาลุกราสิ อโหสิ. ตํ อหิจฺฉตฺโต นาม นาคราชา ปริคฺคเหสิ. องฺคมคธวาสิโน เจว กุรุรฏฺวาสิโน จ มาเส มาเส เตสํ มหนฺตํ สกฺการํ อภิหริตฺวา ทานํ เทนฺติ. อถ เนสํ อคฺคิทตฺโต อิมํ โอวาทํ อทาสิ "ปพฺพตํ สรณํ ยาถ, วนํ สรณํ ยาถ, อารามํ สรณํ ยาถ, รุกฺขํ สรณํ ยาถ; เอวํ สพฺพทุกฺขโต มุจฺจิสฺสถ าติ อตฺตโน อนฺเตวาสิเกปิ อิมินาว โอวาเทน โอวทิ.
	โพธิสตฺโตปิ มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมนฺโต ๑ สมฺมาสมฺโพธึ ปตฺวา
ตสฺมึ สมเย สาวตฺถึ นิสฺสาย เชตวเน วิหรนฺโต ปจฺจูสกาเล โลกํ โวโลเกนฺโต อคฺคิทตฺตพฺราหฺมณํ สทฺธึ อนฺเตวาสิเกหิ อตฺตโน าณชาลสฺส อนฺโต ปวิฏฺํ ทิสฺวา "สพฺเพปิเม อรหตฺตสฺส อุปนิสฺสยสมฺปนฺนาติ ตฺวา สายณฺหสมเย มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรํ อาห "โมคฺคลฺลาน กึ นุ ปสฺสสิ อคฺคิทตฺตพฺราหฺมณํ มหาชนํ อติตฺเถน ปกฺขนฺทาเปนฺตํ? คจฺฉ, เตสํ โอวาทํ เทหี ติ. "ภนฺเต พหู เอเต เอกสฺส มยฺหํ อวิสยฺหา, สเจ ตุมฺเหปิ อาคมิสฺสถ, ๒ วิสยฺหา ภวิสฺสนฺตี ติ. "โมคฺคลฺลาน อหํปิ อาคมิสฺสามิ, ๓ ตฺวํ ปุรโต ยาหี ติ. เถโร คจฺฉนฺโตว จินฺเตสิ "เอเต พลวนฺโต เจว พหู จ, สเจ สพฺเพสํ สมาคมฏฺาเน กิญฺจิ กเถสฺสามิ; สพฺเพปิ วคฺควคฺเคน อุฏฺเหยฺยุนฺ ติ อตฺตโน อานุภาเวน ถูลผุสิตกํ เทวํ วุฏฺาเปสิ. เต ถูลผุสิตเกสุ ปตนฺเตสุ อุฏฺายุฏฺาย อตฺตโน อตฺตโน ปณฺณสาลํ ปวิสึสุ. เถโร อคฺคิทตฺตสฺส ปณฺณสาลทฺวาเร ตฺวา "อคฺคิทตฺต าติ อาห. โส เถรสฺส สทฺทํ สุตฺวา "อิมสฺมึ โลเก มํ นาเมน อาลปิตุ สมตฺโถ นาม นตฺถิ, โก นุ โข มํ นาเมน อาลปตี ติ มานตฺถทฺธตาย "โก เอโส ติ อาห. "อหํ พฺราหฺมณ าติ. "กึ วเทสี ติ. "อชฺช เม เอกรตฺตึ อิธ วสนฏฺานํ อาจิกฺข าติ. "อิธ วสนฏฺานํ นตฺถิ, เอกสฺส เอกาว ปณฺณสาลา ติ. "อคฺคิทตฺต มนุสฺสา นาม มนุสฺสานํ, คาโว คุนฺนํ, ปพฺพชิตา ปพฺพชิตานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺติ, มา เอวํ กริ, เทหิ เม วสนฏฺานนฺ ติ. "กึ ปน ตฺวํ ปพฺพชิโต ติ. "อาม ปพฺพชิโต มฺหี ติ. "สเจ ปพฺพชิโต, กหํ เต ขาริภณฺฑํ ปพฺพชิตปริกฺขาโร ติ. "อตฺถิ เม ปริกฺขาโร, `วิสุ ปน นํ คเหตฺวา วิจริตุ ทุกฺขนฺ ติ อพฺภนฺตเรเนว นํ คเหตฺวา วิจรามิ พฺราหฺมณ าติ. โส "ตํ คเหตฺวา ๔ วิจริสฺสสี ติ เถรสฺส กุชฺฌิ. อถ นํ โส อาห "[อเปหิ] อคฺคิทตฺต มา กุชฺฌิ, วสนฏฺานํ เม อาจิกฺข าติ. "นตฺถิ เอตฺถ วสนฏฺานนฺ ติ. "เอตสฺมึ ปน วาลุกราสิมฺหิ โก วสตี ติ. "เอโก นาคราช าติ. "เอตํ เม เทหี ติ. "น สกฺกา ทาตุ, ภาริยํ เอตสฺส กมฺมนฺ ติ. "โหตุ, เทหิ เม ติ. "เตนหิ ตฺวเมว ชานาหี ติ. เถโร วาลุกราสิอภิมุโข ปายาสิ. นาคราชา ตํ อาคจฺฉนฺตํ ทิสฺวา "อยํ สมโณ อิโต อาคจฺฉติ, น ชานาติ มญฺเ มม อตฺถิภาวํ; ธูมายิตฺวา นํ มาเรสฺสามี ติ ธูมายิ. เถโร "อยํ นาคราชา `อหเมว ธูมายิตุ สกฺโกมิ, อญฺเ น สกฺโกนฺตี ติ มญฺเ สลฺลกฺเขตี ติ สยํปิ ธูมายิ. ทฺวินฺนมฺปิ สรีรโต อุคฺคตา ธูมา ยาว พฺรหฺมโลกา อุฏฺหึสุ. อุโภปิ ธูมา เถรํ อพาธยิตฺวา นาคราชานเมว พาเธนฺติ. นาคราชา ธูมเวคํ สหิตุ อสกฺโกนฺโต ปชฺชลิ. เถโรปิ เตโชธาตุ สมาปชฺชิตฺวา เตน สทฺธึเยว ปชฺชลิ. อคฺคิชาลา ยาว พฺรหฺมโลกา อุฏฺหึสุ. อุโภปิ อคฺคิชาลา เถรํ อพาธยิตฺวา นาคราชานเมว พาธยึสุ. อถ สฺส สกลสรีรํ อุกฺกาหิ ปทิตฺตํ วิย อโหสิ. อิสิคโณ โอโลเกตฺวา จินฺเตสิ "นาคราชา สมณํ ฌาเปติ, ภทฺทโก วต สมโณ อมฺหากํ วจนํ อสฺสุณิตฺวา นฏฺโติ. เถโร นาคราชานํ ทเมตฺวา นิพฺพิเสวนํ กตฺวา วาลุกราสิมฺหิ นิสีทิ. นาคราชา วาลุกราสึ โภเคหิ ปริกฺขิปิตฺวา กูฏาคารกุจฺฉิปฺปมาณํ ผณํ มาเปตฺวา เถรสฺส อุปริ ธาเรสิ. อิสิคโณ ปาโตว "สมณสฺส มตภาวํ วา อมตภาวํ วา ชานิสฺสาม าติ เถรสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา ตํ วาลุกราสิมตฺถเก นิสินฺนํ ทิสฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห อภิตฺถวนฺโต อาห "สมณ กจฺจิ นาคราเชน น พาธิโต ติ. "กึ น ปสฺสถ มม อุปริ ผณํ ธาเรตฺวา ิตนฺ ติ. เต "อจฺฉริยํ วต โภ, สมณสฺส อานุภาโว เอวรูโป นาม, อเนน นาคราชา ทมิโต ติ เถรํ ปริวาเรตฺวา อฏฺํสุ. ตสฺมึ ขเณ สตฺถา อาคโต. เถโร สตฺถารํ ทิสฺวา อุฏฺาย วนฺทิ. อถ นํ อิสโย อาหํสุ "อยํ ตยาปิ มหนฺตตโร ติ. "เอส ภควา สตฺถา, อหํ อิมสฺส สาวโก ติ. สตฺถา วาลุกราสิมตฺถเก นิสีทิ. อิสิคโณ "อยํ ตาว สาวกสฺส อานุภาโว, อิมสฺส ปน อานุภาโว กีทิโส ภวิสฺสตี ติ อญฺชลึ ปคฺคยฺห สตฺถารํ อภิตฺถวิ. สตฺถา อคฺคิทตฺตํ อามนฺเตตฺวา อาห "อคฺคิทตฺต ตฺวํ ตว สาวกานญฺจ อุปฏฺากานญฺจ โอวาทํ ททมาโน `กินฺ ติ วตฺวา เทสี ติ. "เอตํ ปพฺพตํ สรณํ คจฺฉถ, วนํ, อารามํ, รุกฺขํ สรณํ คจฺฉถ; เอตานิ หิ สรณํ คโต สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี ติ เอวํ เตสํ โอวาทํ ทมฺมี ติ. สตฺถา "น โข อคฺคิทตฺต เอตานิ สรณํ คโต ทุกฺขา ปมุจฺจติ, พุทฺธํ ธมฺมํ สงฺฆํ ปน สรณํ คนฺตฺวา สกลวฏฺฏทุกฺขา ปมุจฺจตี ติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
	"พหุ เว สรณํ ยนฺติ ปพฺพตานิ วนานิ จ อารามรุกฺขเจตฺยานิ มนุสฺสา ภยตชฺชิตา; เน ตํ โข สรณํ เขมํ, เน ตํ สรณมุ ตฺตมํ, เน ตํ สรณม าคมฺม สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจติ. โย จ พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ คโต จตฺตาริ อริยสจฺจานิ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสติ ทุกฺขํ ทุกฺขสมุปฺปาทํ ทุกฺขสฺส จ อติกฺกมํ อริยญฺ จ ฏฺงฺคิกํ มคฺคํ ทุกฺขูปสมคามินํ เอตํ โข สรณํ เขมํ, เอตํ สรณมุ ตฺตมํ, เอตํ สรณม าคมฺม, สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี ติ.
ตตฺถ "พหุนฺติ: พหู. ปพฺพตานีติ: "ตตฺถ ตตฺถ อิสิคิลิ- เวปุลฺลเวภาราทิเก ปพฺพเต เจว มหาวนโคสิงฺคสาลวนาทีนิ วนานิ จ เวฬุวนชีวกมฺพวนาทโย อาราเม จ อุเทนเจติยโคตมเจติยาทีนิ รุกฺขเจตฺยานิ จ เต เต มนุสฺสา เตน เตน ภเยน ตชฺชิตา ภยโต มุจฺจิตุกามา ปุตฺตลาภาทีนิ วา ปฏฺยมานา สรณํ ยนฺตี ติ อตฺโถ. เนตํ สรณนฺติ: เอตํ ปน สพฺพํปิ สรณํ เนว เขมํ น อุตฺตมํ, น จ เอตํ ปฏิจฺจ ชาติอาทิธมฺเมสุ สตฺเตสุ เอโกปิ ชาติอาทิโต สพฺพทุกฺขา ปมุจฺจตี ติ อตฺโถ.
	โย จาติ: อิทํ อกฺเขมํ อนุตฺตมํ สรณํ ทสฺเสตฺวา เขมํ
อุตฺตมํ สรณํ ทสฺสนตฺถํ อารทฺธํ. ตสฺส ตฺโถ "โย จ คหฏฺโ วา ปพฺพชิโต วา `อิติปิ โส ภควา อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ติ อาทิกํ พุทฺธธมฺมสงฺฆานุสฺสติกมฺมฏฺานํ นิสฺสาย เสฏฺวเสน พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ สรณํ คโต, ตสฺสาปิ ตํ สรณคมนํ อญฺติตฺถิยวนฺทนาทีหิ กุปฺปติ จลติ, ตสฺส ปน อจลภาวํ ทสฺเสตุ มคฺเคน อาคตสรณเมว ปกาเสนฺโต `จตฺตาริ อริยสจฺจานิ สมฺมปฺปญฺาย ปสฺสตี ติ อาห. โย หิ เอเตสํ สจฺจานํ ทสฺสนวเสน เอตานิ สรณํ คโต, ตสฺส เอตํ สรณํ เขมญฺจ อุตฺตมญฺจ, โส จ ปุคฺคโล เอตํ สรณํ ปฏิจฺจ สกลสฺมาปิ วฏฺฏทุกฺขา ปมุจฺจติ; ตสฺมา "เอตํ โข สรณํ เขมนฺ ติ อาทิ วุตฺตนฺ ติ.

	เทสนาวสาเน สพฺเพปิ เต อิสโย สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ
ปตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจึสุ. สตฺถา จีวรพฺภนฺตรโต หตฺถํ ปสาเรตฺวา "เอถ ภิกฺขโว, จรถ พฺรหฺมจริยนฺ ติ อาห. ตํขณญฺเว อฏฺปริกฺขารธรา วสฺสสติกตฺเถรา วิย อเหสุ. โส จ สพฺเพสํปิ องฺคมคธกุรุรฏฺวาสีนํ สกฺการํ อาทาย อาคมนทิวโส อโหสิ. เต สกฺการํ อาทาย อาคตา สพฺเพปิ เต อิสโย ปพฺพชิเต ทิสฺวา "กินฺนุ โข อมฺหากํ อคฺคิทตฺตพฺราหฺมโณ มหา อุทาหุ สมโณ โคตโมติ จินฺเตตฺวา "สมณสฺส โคตมสฺส อาคตตฺตา อคฺคิทตฺโตว มหา ติ อมญฺึสุ. สตฺถา เตสํ อชฺฌาสยํ โอโลเกตฺวา "อคฺคิทตฺต ปริสาย กงฺขํ ฉินฺท าติ อาห. โส "อหํปิ เอตฺตกเมว ปจฺจาสึสามี ติ อิทฺธิพเลน สตฺตกฺขตฺตุ เวหาสํ อพฺภุคฺคนฺตฺวา ปุนปฺปุนํ โอรุยฺห สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "สตฺถา เม ภนฺเต ภควา, สาวโก หม สฺมี ติ วตฺวา สาวกตฺตํ ปกาเสสี ติ.
อคฺคิทตฺตปุโรหิตวตฺถุ.
************
๑. สี. ยุ. กตาภินิกฺขมโณ. ม. กตาภินิกฺขมโน. ๒. คมิสฺสถ? ๓. คมิสฺสามิ? . ว. ๔. อคฺคเหตฺวา (?) สี. ตํ น คเหตฺวา วิจริสฺสสีติ.