ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๔. กุมารกสฺสปตฺเถรมาตุวตฺถุ. (๑๓๐)

	"อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
เชตวเน วิหรนฺโต กุมารกสฺสปตฺเถรสฺส มาตรํ อารพฺภ กเถสิ.

	สา กิร ราชคหนคเร เสฏฺิธีตา วิญฺญุตํ ปตฺตกาลโต
ปฏฺาย ปพฺพชฺชํ ยาจิ, ปุนปฺปุนํ ยาจมานาปิ มาตาปิตูนํ สนฺติกา ปพฺพชฺชํ อลภิตฺวา วยปฺปตฺตา ปติกุลํ คนฺตฺวา ปติเทวตา หุตฺวา อคารํ อชฺฌาวสิ. อถ สฺสา น จิรสฺเสว กุจฺฉิสฺมึ คพฺโภ ปติฏฺหิ. สา ปน สฺส ปติฏฺิตภาวํ อชานิตฺวาว สามิกํ อาราเธตฺวา ปพฺพชฺชํ ยาจิ. อถ นํ โส มหนฺเตน สกฺกาเรน ภิกฺขุนีอุปสฺสยํ เนตฺวา อชานนฺโต เทวทตฺตปกฺขิกานํ ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก ปพฺพาเชสิ. อปเรน สมเยน ตสฺสา คพฺภินีภาวํ ตฺวา ตาหิ "กึ อิทนฺ ติ ปุฏฺา ๑ "น าหํ อยฺเย ชานามิ `กิเมตํ,' สีลํ ปน เม อโรคเมว าติ [อาห]. ภิกฺขุนิโย ตํ เทวทตฺตสฺส สนฺติกํ เนตฺวา "อยํ ภิกฺขุนี สทฺธาย ปพฺพชิตา, อิมิสฺสา มยํ คพฺภสฺส ปติฏฺิตกาลํ น ชานาม; กึ ทานิ กโรม าติ ปุจฺฉึสุ. เทวทตฺโต "มา มยฺหํ โอวาทการิกานํ ภิกฺขุนีนํ อยโส อุปฺปชฺชตู ติ เอตฺตกเมว จินฺเตตฺวา "อุปฺปพฺพาเชถ นนฺ ติ อาห. ตํ สุตฺวา สา ทหรา "มา มํ อยฺเย นาเสถ, น าหํ เทวทตฺตํ อุทฺทิสฺส ปพฺพชิตา, เอถ มํ สตฺถุ สนฺติกํ เชตวนํ เนถ าติ. ตา ตํ อาทาย เชตวนํ คนฺตฺวา สตฺถุ อาโรเจสุ. สตฺถา "ตสฺสา คิหิกาเล คพฺโภ ปติฏฺิโต ติ ชานนฺโตปิ ปรวาทโมจนตฺถํ ราชานํ ปเสนทิโกสลํ มหาอนาถปิณฺฑิกํ จุลฺลอนาถปิณฺฑิกํ วิสาขํ อุปาสิกํ อญฺานิ จ มหากุลานิ ปกฺโกสาเปตฺวา อุปาลิตฺเถรํ อาณาเปสิ "คจฺฉ, อิมิสฺสา ทหราย [ภิกฺขุนิยา] จตุปฺปริสมชฺเฌ กมฺมํ โสเธหี ติ. เถโร รญฺโ ปุรโต วิสาขํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตํ อธิกรณํ ปฏิจฺฉาเปสิ. สา สาณิปฺปาการํ ปริกฺขิปาเปตฺวา อนฺโตสาณิยํ ตสฺสา หตฺถปาทนาภิอุทรปริโยสานานิ โอโลเกตฺวา มาสทิวเส มาเนตฺวา "คิหิภาเว ๒ อิมาย คพฺโภ ลทฺโธ ติ ตฺวา เถรสฺส ตม ตฺถํ อาโรเจสิ. อถ สฺสา เถโร ปริสมชฺเฌ ปริสุทฺธภาวํ ปติฏฺาเปสิ. สา อปเรน สมเยน ปทุมุตฺตรพุทฺธปาทมูเล ปติฏฺิตปฺปตฺถนํ ๓ มหานุภาวํ ปุตฺตํ วิชายิ.
	อเถกทิวสํ ราชา ภิกฺขุนีอุปสฺสยสมีเป คจฺฉนฺโต ทารกสทฺทํ
สุตฺวา "กึ อิทนฺ ติ ปุจฺฉิตฺวา, "เทว เอติสฺสา ภิกฺขุนิยา ปุตฺโต ชาโต, ตสฺเส ส สทฺโท ติ วุตฺเต, ตํ กุมารํ อตฺตโน ฆรํ เนตฺวา ธาตีนํ อทาสิ. นามคฺคหณทิวเส จ สฺส "กสฺสโป ติ นามํ กตฺวา กุมารปริหาเรน วฑฺฒิตตฺตา "กุมารกสฺสโป ติ สญฺชานึสุ. โส กีฬามณฺฑเล ทารเก ปหริตฺวา, "นิมฺมาตาปิติเกน มฺหา ปหฏา ติ วุตฺเต, ราชานํ อุปสงฺกมิตฺวา "เทว มํ `นิมฺมาตาปิติโก ติ วทนฺติ, มาตรํ เม อาจิกฺขถ าติ ปุจฺฉิตฺวา, รญฺา ธาติโย ทสฺเสตฺวา "อิมา เต มาตโร ติ วุตฺเต, "น เอตฺตกา มม มาตโร, เอกาย เม มาตรา ภวิตพฺพํ, ตํ เม อาจิกฺขถ าติ อาห. ราชา "น สกฺกา อิมํ วญฺเจตุนฺ ติ จินฺเตตฺวา "ตาต ตว มาตา ภิกฺขุนี, ตฺวํ มยา ภิกฺขุนีอุปสฺสยา อานีโต ติ. โส ตาวตเกเนว สมุปฺปนฺนสํเวโค หุตฺวา "ตาต ปพฺพาเชถ มนฺ ติ อาห. ราชา "สาธุ ตาต าติ ตํ มหนฺเตน สกฺกาเรน สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพาเชสิ.
	โส ลทฺธูปสมฺปโท "กุมารกสฺสปตฺเถโรติ ปญฺายิ. โส
สตฺถุ สนฺติเก กมฺมฏฺานํ คเหตฺวา อรญฺํ ปวิสิตฺวา วายมิตฺวา วิเสสํ นิพฺพตฺเตตุ อสกฺโกนฺโต "ปุน กมฺมฏฺานํ วิเสเสตฺวา คเหสฺสามี ติ สตฺถุ สนฺติกํ อาคนฺตฺวา อนฺธวเน วิหาสิ. อถ นํ กสฺสปพุทฺธกาเล เอกโต สมณธมฺมํ กตฺวา อนาคามิผลํ ปตฺวา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺตภิกฺขุ พฺรหฺมโลกโต อาคนฺตฺวา ปณฺณรส ปญฺเห ปุจฺฉิตฺวา "อิเม ปญฺเห เปตฺวา สตฺถารํ อญฺโ พฺยากาตุ สมตฺโถ นตฺถิ, คจฺฉ, สตฺถุ สนฺติเก อิเมสํ อตฺถํ อุคฺคณฺห าติ อุยฺโยเชสิ. โส ตถา กตฺวา ปญฺหวิสฺสชฺชนาวสาเน อรหตฺตํ ปาปุณิ.
	ตสฺส ปน นิกฺขนฺตทิวสโต ปฏฺาย ทฺวาทส วสฺสานิ มาตุ
ภิกฺขุนิยา อกฺขีหิ อสฺสูนิ ปวตฺตยึสุ. สา ปุตฺตวิโยคทุกฺขิตา อสฺสุตินฺเตเนว มุเขน ภิกฺขาย จรมานา อนฺตรวีถิยํ เถรํ ทิสฺวาว "ปุตฺต ปุตฺต าติ วิรวนฺตี ตํ คณฺหิตุ อุปธาวมานา ปวตฺติตฺวา ปติ. สา ถเนหิ ขีรํ มุญฺจนฺเตหิ อุฏฺหิตฺวา อลฺลจีวรา คนฺตฺวา เถรํ คณฺหิ. โส จินฺเตสิ "สจ ายํ มม สนฺติกา มธุรวจนํ ลภิสฺสติ, วินสฺสิสฺสติ; ถทฺธเมว กตฺวา อิมาย สทฺธึ สลฺลปิสฺสามี ติ. อถ นํ อาห "กึ กโรนฺตี วิจรสิ? สิเนหมตฺตํปิ ฉินฺทิตุ น สกฺโกสี ติ. สา "อโห กกฺขฬา ๔ เถรสฺส กถา ติ จินฺเตตฺวา "กึ วเทสิ ตาต าติ วตฺวา ปุนปิ ตเถว วุตฺตา จินฺเตสิ "อหํ อิมสฺส การณา ทฺวาทส วสฺสานิ อสฺสูนิ นิวาเรตุ ๕ น สกฺโกมิ, อยํ ปน เม ถทฺธหทโย, กึ เม อิมินา ติ ปุตฺตสิเนหํ ฉินฺทิตฺวา ตํทิวสเมว อรหตฺตํ ปาปุณิ.
	อปเรน สมเยน ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺาเปสุ "อาวุโส
เทวทตฺเตน เอวํ อุปนิสฺสยสมฺปนฺโน กุมารกสฺสโป จ เถรี จ นาสิตา, สตฺถา ปน เตสํ ปติฏฺา ชาโต: อโห พุทฺธา นาม โลกานุกมฺปกา ติ. สตฺถา อาคนฺตฺวา "กาย นุ ตฺถ ภิกฺขเว เอตรหิ กถาย สนฺนิสินฺนา ติ ปุจฺฉิตฺวา, "อิมาย นาม าติ วุตฺเต, "น ภิกฺขเว อิทาเนว อหํ อิเมสํ ปจฺจโย จ ปติฏฺา จ ชาโต, ปุพฺเพปิ เตสํ อหํ ปติฏฺา อโหสึเยว าติ วตฺวา
	"นิโคฺรธเมว เสเวยฺย น สาขมุปสํวเส; นิโคฺรธสฺมึ มตํ เสยฺโย, ยญฺ เจ สาขสฺมิ ชีวิตนฺ ติ
อิมํ นิโคฺรธชาตกํ ๖ วิตฺถาเรน กเถตฺวา "ตทา สาขมิโค เทวทตฺโต อโหสิ, ปริสาปิ สฺส เทวทตฺตปริสาว, วารปฺปตฺตา มิคเธนุ เถรี อโหสิ, ปุตฺโต กุมารกสฺสโป, คพฺภินีมิคิยา ชีวิตํ ปริจฺจชิตฺวา คโต นิโคฺรธมิคราชา ปน อหเมว าติ ชาตกํ สโมธาเนตฺวา ปุตฺตสิเนหํ ฉินฺทิตฺวา เถริยา อตฺตนาว อตฺตโน ปติฏฺานกตภาวํ ปกาเสนฺโต "ภิกฺขเว ยสฺมา ปรสฺส อตฺตนิ ิเตน สคฺคปรายเนน วา มคฺคปรายเนน วา ภวิตุ น สกฺกา, ตสฺมา อตฺตาว อตฺตโน นาโถ, กึ ปโร กริสฺสตี ติ วตฺวา อิมํ คาถม าห
	"อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ, โก หิ นาโถ ปโร สิยา; อตฺตนา หิ สุทนฺเตน นาถํ ลภติ ทุลฺลภนฺ ติ.
	ตตฺถ "นาโถติ: ปติฏฺา. อิทํ วุตฺตํ โหติ "ยสฺมา อตฺตนิ
ิเตน อตฺตนา สมฺปนฺเนน กุสลํ กตฺวา สคฺคํ วา ปาปุณิตุ มคฺคํ วา ภาเวตุ ผลํ วา สจฺฉิกาตุ สกฺกา, ตสฺมา หิ อตฺตา ว อตฺตโน ปติฏฺา สิยา. ปโร โก นาม กสฺส ปติฏฺา สิยา? อตฺตนาเอว หิ สุทนฺเตน นิพฺพิเสวเนน อรหตฺตผลสงฺขาตํ ทุลฺลภํ นาถํ ลภติ. อรหตฺตํ หิ สนฺธาย "นาถํ ลภติ ทุลฺลภนฺ ติ วุตฺตํ.

	เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสู ติ.
กุมารกสฺสปตฺเถรมาตุวตฺถุ.
************
๑. สี. ม. ยุ. วุตฺตา. ๒. "คิหิกาเลติ ภวิตพฺพํ. ๓. สี. ม. ยุ. ปตฺถิตปตฺถนํ. ๔. สี. ยุ. `กกฺขฬาติ นตฺถิ. ๕. สี. ยุ. ธาเรตุ. ม. สนฺธาเรตุ. ๖. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๕. ตทฏฺกถา. ๑/๒๓๒.