ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๒. ยมกปฺปาฏิหาริยวตฺถุ. (๑๔๙)

	"เย ฌานปฺปสุตา ธีราติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา
สงฺกสฺสนครทฺวาเร พหู เทวมนุสฺเส อารพฺภ กเถสิ.

	เทสนา ปน ราชคเห สมุฏฺิตา. เอกสฺมึ หิ สมเย
ราชคหเสฏฺี ปริสฺสยโมจนตฺถญฺเจว ปมาเทน ขลิตานิ อาภรณาทีนิ รกฺขณตฺถญฺจ ชาลกรณฺฑกํ ปริกฺขิปาเปตฺวา คงฺคาย อุทกกีฬํ กีฬิ. อเถ โก รตฺตจนฺทนรุกฺโข คงฺคาย อุปริตีเร ชาโต คงฺโคทเกน โธตมูโล ปติตฺวา ตตฺถ ตตฺถ ปาสาเณสุ สมฺภญฺชมาโน วิปฺปกิริ. ตโต เอกา ฆฏปฺปมาณา ฆฏิกา ปาสาเณหิ ฆํสิยมานา อุทกอูมีหิ โปถิยมานา มฏฺา หุตฺวา อนุปุพฺเพน วุยฺหมานา เสวาลปริโยนทฺธา อาคนฺตฺวา ตสฺส ชาเล ลคฺคิ. เสฏฺี "กิ เมตนฺ ติ วตฺวา "รุกฺขฆฏิกา ติ สุตฺวา ตํ อาหราเปตฺวา "กินฺ นาเม ตนฺ ติ อุปธารณตฺถํ วาสิกณฺเณน ตจฺฉาเปสิ. ตาวเทว อลตฺตกวณฺณํ รตฺตจนฺทนํ ปญฺายิ. เสฏฺี ปน เนว สมฺมาทิฏฺิ, น มิจฺฉาทิฏฺิ, มชฺฌตฺตธาตุโก; โส จินฺเตสิ "มยฺหํ เคเห รตฺตจนฺทนํ พหุ, กินฺนุ โข อิมินา กโรมี ติ. อถ สฺส เอตท โหสิ "อิมสฺมึ โลเก `มยํ อรหนฺโต ติ วตฺตาโร พหู, อหํ เอกํ อรหนฺตํปิ น ชานามิ; เคเห ภมํ โยเชตฺวา ปตฺตํ ลิขาเปตฺวา สิกฺกาย เปตฺวา เวฬุปรมฺปราย สฏฺิหตฺถมตฺเต อากาเส โอลมฺพาเปตฺวา `สเจ อรหา อตฺถิ, อากาเสน าคนฺตฺวา อิมํ คณฺหาตู ติ วกฺขามิ; โย ตํ คเหสฺสติ, ตํ สปุตฺตทาโร สรณํ คมิสฺสามี ติ. โส จินฺติตนิยาเมเนว ปตฺตํ ลิขาเปตฺวา เวฬุปรมฺปราย อุสฺสาเปตฺวา "โย อิมสฺมึ โลเก อรหา, โส อากาเสน าคนฺตฺวา อิมํ ปตฺตํ คณฺหาตู ติ อาห.
	ฉ สตฺถาโร "อมฺหากํ เอส อนุจฺฉวิโก, อมฺหากเมว นํ
เทหี ติ วทึสุ. โส "อากาเสน าคนฺตฺวา คณฺหาถ าติ อาห. ฉฏฺเ ทิวเส นิคฺคณฺโ นาฏปุตฺโต อนฺเตวาสิเก เปเสสิ "คจฺฉถ, เสฏฺึ เอวํ วเทถ `อมฺหากํ อาจริยสฺส อนุจฺฉวิโก, มา อปฺปมตฺตกสฺส การณา อากาเสน อาคมนํ กริ, เทหิ กิเร ตํ ปตฺตนฺ ติ. เต คนฺตฺวา เสฏฺึ ตถา วทึสุ. เสฏี "อากาเสน าคนฺตฺวา คณฺหิตุ สมตฺโถว คณฺหาตู ติ อาห. นาฏปุตฺโต สยํ คนฺตุกาโม หุตฺวา อนฺเตวาสิกานํ สญฺม ทาสิ "อหํ เอกํ หตฺถญฺจ ปาทญฺจ อุกฺขิปิตฺวา อุปฺปติตุกาโม วิย ภวิสฺสามิ, ตุมฺเห มํ `อาจริย กึ กโรถ? ทารุมยปตฺตสฺส การณา ปฏิจฺฉนฺนํ อรหตฺตํ มหาชนสฺส มา ทสฺสยิตฺถ าติ วตฺวา มํ หตฺเถสุ จ ปาเทสุ จ คเหตฺวา อากฑฺฒนฺตา ภูมิยํ ปาเตยฺยาถ าติ. โส ตตฺถ คนฺตฺวา เสฏฺึ อาห "มหาเสฏฺิ มยฺหํ อยํ ปตฺโต อนุจฺฉวิโก, อญฺเสํ นานุจฺฉวิโก, มา เต อปฺปมตฺตกสฺส การณา มม อากาเส อุปฺปตนํ รุจฺจติ, เทหิ เม ปตฺตนฺ ติ. "ภนฺเต อากาเสน อุปฺปติตฺวาว คณฺหาถ าติ. ตโต นาฏปุตฺโต "เตนหิ อเปถ อเปถ าติ อนฺเตวาสิเก อปเนตฺวา "อากาเส อุปฺปติสฺสามี ติ เอกํ หตฺถญฺจ ปาทญฺจ อุกฺขิปิ. อถ นํ อนฺเตวาสิกา "อาจริย กินฺ นาเม ตํ กโรถ? ฉวสฺส ทารุมยปตฺตสฺส การณา ปฏิจฺฉนฺนคฺคุเณน มหาชนสฺส ทสฺสิเตน โก อตฺโถ ติ ตํ หตฺถปาเทสุ คเหตฺวา อากฑฺฒิตฺวา ภูมิยํ ปาเตสุ. โส เสฏฺึ อาห "มหาเสฏฺิ อิเม เม อุปฺปติตุ น เทนฺติ, เทหิ เม ปตฺตนฺ ติ. "อุปฺปติตฺวาว คณฺหาถ ภนฺเต ติ. เอวํ ติตฺถิยา ฉ ทิวสานิ วายมิตฺวาปิ ตํ ปตฺตํ น ลภึสุเยว.
สตฺตเม ทิวเส อายสฺมโต จ มหาโมคฺคลฺลานสฺส อายสฺมโต จ ปิณฺโฑลภารทฺวาชสฺส "ราชคเห ปิณฺฑาย จริสฺสาม าติ คนฺตฺวา เอกสฺมึ ปิฏฺิปาสาเณ ตฺวา จีวรํ ปารุปนกาเล ธุตฺตกา กถํ สมุฏฺาเปสุ "อมฺโภ ปุพฺเพ ฉ สตฺถาโร `โลเก มยํ อรหนฺต มฺห าติ วทึสุ, ราชคหเสฏฺิโน ปน ปตฺตํ อุสฺสาเปตฺวา `สเจ อรหา อตฺถิ, อากาเสน าคนฺตฺวา คณฺหาตู ติ วทนฺตสฺส อชฺช สตฺตโม ทิวโส, เอโกปิ `อหํ อรหา ติ อากาเส อุปฺปตนฺโต นาม นตฺถิ; อชฺช โน โลเก อรหนฺตานํ นตฺถิภาโว าโต ติ. ตํ กถํ สุตฺวา อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน อายสฺมนฺตํ ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ อาห "สุตนฺ เต อาวุโส ภารทฺวาช อิเมสํ วจนํ, อิเม พุทฺธสาสนํ ปริคฺคณฺหนฺตา วิย วทนฺติ; ตฺวญฺ จ มหิทฺธิโก มหานุภาโว, คจฺเฉ ตํ ปตฺตํ อากาเสน าคนฺตฺวา คณฺหาหี ติ. "อาวุโส โมคฺคลฺลาน ตฺวํ อิทฺธิมนฺตานํ อคฺโค, ตฺวํ เอตํ คณฺหาหิ; ตยิ ปน อคฺคณฺหนฺเต อหํ คณฺหิสฺสามี ติ. "คณฺห าวุโส ติ เอวํ วุตฺเต อายสฺมา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช อภิญฺาปาทกํ จตุตฺถชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา วุฏฺาย ติคาวุตํ ปิฏฺิปาสาณํ ปาทนฺเตน ปริจฺฉินฺทนฺโต ตูลปิจุ วิย อากาเส อุฏฺาเปตฺวา ราชคหนครสฺส อุปริ สตฺตกฺขตฺตุ อนุปริยายิ. โส ติคาวุตปฺปมาณสฺส นครสฺส ปิธานํ วิย ปญฺายิ. นครวาสิโน "ปาสาโณ โน อวตฺถริตฺวา คณฺหาตี ติ ภีตา สุปฺปาทีนิ มตฺถเก กตฺวา ตตฺถ ตตฺถ นิลียึสุ. สตฺตเม วาเร เถโร ปิฏฺิปาสาณํ ภินฺทิตฺวา อตฺตานํ ทสฺเสสิ. มหาชโน เถรํ ทิสฺวา "ภนฺเต ปิณฺโฑลภารทฺวาช ตว ปาสาณํ ทฬฺหํ กตฺวา คณฺห, มา โน สพฺเพ นาสยี ติ. เถโร ปาสาณํ ปาทนฺเตน ขิปิตฺวา วิสฺสชฺเชสิ. โส คนฺตฺวา ยถาาเนเยว ปติฏฺาสิ. เถโร เสฏฺิสฺส เคหมตฺถเก อฏฺาสิ. ตํ ทิสฺวา เสฏฺี อุเรน นิปฺปชฺชิตฺวา, "โอตรถ สามี ติ วตฺวา อากาสโต โอติณฺณํ เถรํ นิสีทาเปตฺวา ปตฺตํ โอตาราเปตฺวา จตุมฺมธุรปุณฺณํ กตฺวา เถรสฺส อทาสิ. เถโร ปตฺตํ คเหตฺวา วิหาราภิมุโข ปายาสิ. อถ สฺส เย อรญฺเ คตา วา คามคตา วา ปาฏิหาริยํ น ปสฺสึสุ, เต สนฺนิปติตฺวา "ภนฺเต อมฺหากํปิ ปาฏิหาริยํ ทสฺเสหี ติ เถรํ อนุพนฺธึสุ. โส เตสํ เตสํ ปาฏิหาริยํ ทสฺเสนฺโต วิหารํ อคมาสิ.
	สตฺถา ตํ อนุพนฺธิตฺวา อุนฺนทนฺตสฺส มหาชนสฺส สทฺทํ สุตฺวา
"อานนฺท กสฺเส โส สทฺโท ติ ปุจฺฉิตฺวา "ภนฺเต ปิณฺโฑลภารทฺวาเชน อากาเส อุปฺปติตฺวา จนฺทนปตฺโต คหิโต, ตสฺส สนฺติเก เอโส สทฺโท ติ สุตฺวา ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ ปกฺโกสาเปตฺวา "สจฺจํ กิร ตยา เอวํ กตนฺ ติ ปุจฺฉิตฺวา "สจฺจํ ภนฺเต ติ วุตฺเต, "กสฺมา เต ภารทฺวาช เอวํ กตนฺ ติ เถรํ วิครหิตฺวา ตํ ปตฺตํ ขณฺฑาขณฺฑํ เภทาเปตฺวา ภิกฺขูนํ อญฺชนปึสนตฺถาย ทาเปตฺวา ปาฏิหาริยสฺส อกรณตฺถาย สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺเปสิ. ติตฺถิยาปิ "สมโณ กิร โคตโม ตํ ปตฺตํ เภทาเปตฺวา ปาฏิหาริยสฺส อกรณตฺถาย สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺเปสี ติ สุตฺวา "สมณสฺส โคตมสฺส สาวกา ปญฺตฺตํ สิกฺขาปทํ ชีวิตเหตุปิ นาติกฺกมนฺติ, สมโณปิ โคตโม ตํ รกฺขิสฺสเตว, อิทานิ อมฺเหหิ โอกาโส ลทฺโธ ติ นครวีถีสุ อาโรเจนฺตา วิจรึสุ, "มยํ อตฺตโน คุณํ รกฺขนฺตา ปุพฺเพ ทารุมยปตฺตสฺส การณา อตฺตโน คุณํ มหาชนสฺส น ทสฺสยิมฺหา, สมณสฺส โคตมสฺส สาวกา ปตฺตสฺส การณา อตฺตโน คุณํ มหาชนสฺส ทสฺเสสุ, สมโณ โคตโม อตฺตโน ปณฺฑิตตาย ตํ ปตฺตํ เภทาเปตฺวา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺเปสิ, อิทานิ มยํ เตเนว สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กริสฺสาม าติ วทึสุ. ราชา พิมฺพิสาโร ตํ กถํ สุตฺวา สตฺถุ สนฺติกํ คนฺตฺวา "ตุมฺเหหิ กิร ภนฺเต ปาฏิหาริยสฺส อกรณตฺถาย สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตนฺ ติ. "อาม มหาราช าติ. "อิทานิ ติตฺถิยา `ตุมฺเหหิ สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กริสฺสาม าติ วทนฺติ, กินฺ ทานิ กริสฺสถ าติ. "เตสุ กโรนฺเตสุ กริสฺสามิ มหาราช าติ. "นนุ ตุมฺเหหิ สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตนฺ ติ. "น าหํ มหาราช อตฺตโน สิกฺขาปทํ ปญฺเปสึ, ตเมว สาวกานํ ปญฺตฺตนฺ ติ. "ตุมฺเห เปตฺวา อญฺตฺถ สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตํ นาม โหติ ภนฺเต ติ. "เตนหิ มหาราช ตเมเว ตฺถ ปฏิปุจฺฉิสฺสามิ, อตฺถิ ปน เต มหาราช วิชิเต อุยฺยานนฺ ติ. "อตฺถิ ภนฺเต ติ. "สเจ เต มหาราช อุยฺยาเน มหาชโน อมฺพาทีนิ ขาเทยฺย, กิม สฺส กตฺตพฺพนฺ ติ. "ทณฺโฑ ภนฺเต ติ. "ตฺวํ ปน ขาทิตุ ลภสี ติ. "อาม ภนฺเต, มยฺหํ ทณฺโฑ นตฺถิ, อหํ อตฺตโน สนฺตกํ ขาทิตุ ลภามี ติ. "มหาราช ยถา ตว ติโยชนสติเก รชฺเช อาณา ปวตฺตติ, อตฺตโน อุยฺยาเน อมฺพาทีนิ ขาทนฺตสฺส ทณฺโฑ นตฺถิ, อญฺเสํ ปน อตฺถิ; เอวํ มมปิ จกฺกวาฬโกฏิสตสหสฺเส อาณา ปวตฺตติ, อตฺตโน สิกฺขาปทปฺปญฺตฺติยา อติกฺกโม นาม นตฺถิ, อญฺเสํ ปน อตฺถิ; กริสฺสาม หํ ปาฏิหาริยนฺ ติ. ติตฺถิยา ตํ กถํ สุตฺวา "อิทานิ มฺห นฏฺา, สมเณน กิร โคตเมน สาวกานญฺเว สิกฺขาปทํ ปญฺตฺตํ, น อตฺตโน; สยเมว กิร ปาฏิหาริยํ กตฺตุกาโม; กินฺนุ โข กโรม าติ มนฺตยึสุ. ราชา สตฺถารํ ปุจฺฉิ "ภนฺเต กทา ปาฏิหาริยํ กริสฺสถ าติ. "อิโต จาตุมฺมาสจฺจเยน อาสาฬฺหปุณฺณมายํ มหาราช าติ. "กตฺถ กริสฺสถ ภนฺเต ติ. "สาวตฺถึ นิสฺสาย มหาราช าติ. "กสฺมา ปน สตฺถา เอวํ ทูรฏฺานํ อปทิสตี ติ. "ยสฺมา ตํ สพฺพพุทฺธานํ มหาปาฏิหาริยกรณฏฺานํ; อปิจ มหาชนสฺส สนฺนิปาตตฺถายปิ ทูรฏฺานเมว อปทิสตี ติ. ติตฺถิยา ตํ กถํ สุตฺวา "อิโต กิร จตุนฺนํ มาสานํ อจฺจเยน สมโณ โคตโม สาวตฺถิยํ ปาฏิหาริยํ กริสฺสติ, อิทานิ ตํ อมุญฺจิตฺวาว อนุพนฺธิสฺสาม, มหาชโน อมฺเห ทิสฺวา `กิมิทนฺ ติ ปุจฺฉิสฺสติ, อถ สฺส วกฺขาม `มยํ `สมเณน โคตเมน สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กริสฺสาม าติ วทิมฺหา, โส ปลายติ, มยม สฺส ปลายิตุ อทตฺวา อนุพนฺธาม าติ. สตฺถา ราชคเห ปิณฺฑาย จริตฺวา นิกฺขมิ. ติตฺถิยาปิ สฺส ปจฺฉโตว นิกฺขมิตฺวา ภตฺตกิจฺจฏฺาเน วสนฺติ. วสิตฏฺาเน ปุนทิวเส ปาตราสํ กโรนฺติ. เต มนุสฺเสหิ "กิมิทนฺ ติ ปุจฺฉิตา เหฏฺา วุตฺตนเยเนว อาโรเจนฺติ. มหาชโนปิ "ปาฏิหาริยํ ปสฺสิสฺสาม าติ อนุพนฺธิ. สตฺถา อนุปุพฺเพน สาวตฺถึ ปาปุณิ. ติตฺถิยาปิ เตน สทฺธึเยว คนฺตฺวา อุปฏฺาเก สมาทเปตฺวา สตสหสฺสํ ลภิตฺวา ขทิรตฺถมฺเภหิ มณฺฑปํ กาเรตฺวา นีลุปฺปเลหิ ฉาทาเปตฺวา "อิธ ปาฏิหาริยํ กริสฺสาม าติ นิสีทึสุ. อถ ราชา ปเสนทิโกสโล สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต ติตฺถิเยหิ มณฺฑโป การิโต, อหํปิ ตุมฺหากํ มณฺฑปํ กาเรมี ติ. "อลํ มหาราช, อตฺถิ มยฺหํ มณฺฑปการโก ติ. "ภนฺเต มํ เปตฺวา โก อญฺโ กาตุ สกฺขิสฺสตี ติ. "สกฺโก เทวราช าติ. "กหํ ปน ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสถ าติ. "คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล มหาราช าติ. ติตฺถิยา "อมฺพรุกฺขมูเล กิร ปาฏิหาริยํ กริสฺสตี ติ สุตฺวา อตฺตโน อุปฏฺากานํ อาโรเจตฺวา โยชนพฺภนฺตเร าเน อนฺตมโส ตทหุชาตํปิ อมฺพโปตกํ อุปฺปาฏาเปตฺวา อรญฺเ ขิปาเปสุ.
	สตฺถา อาสาฬฺหปุณฺณมีทิวเส อนฺโตนครํ ปาวิสิ. รญฺโ
อุยฺยานปาโล คณฺโฑ นาม เอกํ ปิงฺคลกิปิลฺลิเกหิ กตปตฺตปุฏสฺส อนฺตเร มหนฺตํ อมฺพปกฺกํ ทิสฺวา ตสฺส คนฺธรสโลเภน สมฺปตนฺเต วายเส ปลาเปตฺวา รญฺโ อตฺถาย อาทาย คจฺฉนฺโต อนฺตรามคฺเค สตฺถารํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "ราชา อิมํ อมฺพํ ขาทิตฺวา มยฺหํ อฏฺ วา โสฬส วา กหาปเณ ทเทยฺย, ตํ เม เอกสฺมึ อตฺตภาเว ชีวิตวุตฺติยา นาลํ; สเจ ปน าหํ สตฺถุ อิมํ ทสฺสามิ, อปริยนฺตํ เม กาลํ หิตาวหํ ภวิสฺสตี ติ. โส ตํ อมฺพํ สตฺถุ อุปนาเมสิ.
	สตฺถา อานนฺทตฺเถรํ โอโลเกสิ. อถ สฺส เถโร
จาตุมฺมหาราชทตฺติยํ ปตฺตํ นีหริตฺวา หตฺเถ เปสิ. สตฺถา ปตฺตํ อุปนาเมตฺวา อมฺพํ ปฏิคฺคเหตฺวา ตตฺเถว นิสีทนาการํ ทสฺเสสิ. เถโร จีวรํ ปญฺเปตฺวา อทาสิ. อถ สฺส ตสฺมึ นิสินฺนสฺส เถโร ปานียํ ปริสฺสาเวตฺวา ตํ อมฺพปกฺกํ มทฺทิตฺวา ปานกํ กตฺวา อทาสิ. สตฺถา อมฺพปานกํ ปิวิตฺวา คณฺฑํ อาห "อิมํ อมฺพฏฺึ อิเธว ปํสุ วิยูหิตฺวา โรเปหี ติ. โส ตถา อกาสิ. สตฺถา ตสฺส อุปริ หตฺถํ โธวิ. หตฺเถ โธตมตฺเตเยว นงฺคลสีสมตฺตกฺขนฺโธ หุตฺวา อนุปุพฺเพน ปณฺณาสหตฺโถ อมฺพรุกฺโข อุฏฺหิ. จตูสุ ทิสาสุ เอเกกา อุทฺธํ เอกา ติ ปญฺจ มหาสาขา ปณฺณาสปณฺณาสหตฺถาว อเหสุ. โส ตาวเทว ปุปฺผผลสมฺปนฺโน หุตฺวา เอกสฺมึ าเน ปริปกฺกอมฺพปิณฺฑิธโร อโหสิ. ปจฺฉโต อาคจฺฉนฺตา ภิกฺขู อมฺพปกฺกานิ ขาทนฺตาเยว อาคมึสุ. ราชา "เอวรูโป กิร อมฺพรุกฺโข อุฏฺิโต ติ สุตฺวา "มา นํ โกจิ ฉินฺที ติ อารกฺขํ เปสิ. โส ปน คณฺเฑน โรปิตตฺตา "คณฺฑามฺพรุกฺโขเตฺวว ปญฺายิ. ธุตฺตกาปิ อมฺพปกฺกานิ ขาทิตฺวา "อเร ทุฏฺติตฺถิยา `สมโณ โคตโม คณฺฑามฺพรุกฺขมูเล ปาฏิหาริยํ กริสฺสตี ติ ตุมฺเหหิ โยชนพฺภนฺตเร ตทหุชาตาปิ อมฺพโปตกา อุปฺปาฏาปิตา, คณฺฑามฺโพ นาม อยนฺ ติ วตฺวา เต อุจฺฉิฏฺอมฺพฏฺีหิ ปหรึสุ. สกฺโก วาตวลาหกเทวปุตฺตํ อาณาเปสิ "ติตฺถิยานํ มณฺฑปํ วาเตหิ อุปฺปาเฏตฺวา อุกฺการภูมิยํ ขิปาเปหี ติ. โส ตถา อกาสิ. สุริยเทวปุตฺตํ อาณาเปสิ "สุริยมณฺฑลํ นิคฺคณฺหนฺโต ตาเปหี ติ. โสปิ ตถา อกาสิ. ปุน วาตวลาหกํ อาณาเปสิ "วาตมณฺฑลํ อุฏฺาเปนฺโต ยาหีติ. โส ตถา กโรนฺโต ติตฺถิยานํ ปคฺฆริตเสทสรีเร รชวฏฺฏิโย โอกิริ. เต ตามฺพวมฺมิกสทิสา อเหสุ. วสฺสวลาหกํปิ อาณาเปสิ "มหนฺตานิ มหนฺตานิ พินฺทูนิ ปาเตหี ติ. โส ตถา อกาสิ. อถ เนสํ กาโย กพรคาวีสทิโส อโหสิ. เต นิคฺคณา หุตฺวา สมฺมุขสมฺมุขฏฺาเนเยว ปลายึสุ. เอวํ ปลายนฺเตสุ ปูรณกสฺสปสฺส อุปฏฺาโก เอโก กสฺสโก "อิทานิ เม อยฺยานํ ปาฏิหาริยกรณเวลา, ตํ ปาฏิหาริยํ ปสฺสิสฺสามี ติ โคเณ วิสฺสชฺเชตฺวา ปาโตว อาภตํ ยาคุกุฏญฺเจว โยตฺตญฺจ คเหตฺวา อาคจฺฉนฺโต ปูรณํ ตถา ปลายนฺตํ ทิสฺวา "ภนฺเต อหํ `อยฺยานํ ปาฏิหาริยํ ปสฺสิสฺสามี ติ อาคจฺฉามิ, ตุมฺเห กหํ คจฺฉถ าติ. "กินฺ เต ปาฏิหาริเยน, อิมํ เม กุฏญฺจ โยตฺตญฺจ เทหี ติ. โส เตน ทินฺนํ กุฏญฺจ โยตฺตญฺจ อาทาย นทีตีรํ คนฺตฺวา กุฏํ โยตฺเตน อตฺตโน คีวายํ พนฺธิตฺวา รหเท ปติตฺวา อุทกพุพฺพุฬเก อุฏฺาเปนฺโต กาลํ กตฺวา อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺติ. สตฺถา ๑ อากาเส รตนจงฺกมํ มาเปสิ. ตสฺส เอกา โกฏิ ปาจีนจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อโหสิ, เอกา ปจฺฉิมจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ. สตฺถา สนฺนิปติตาย ฉตฺตึสโยชนาย ปริสาย วฑฺฒมานกจฺฉายาย "อิทานิ ปาฏิหาริยกรณเวลา ติ คนฺธกุฏิโต นิกฺขมิตฺวา ปมุเข อฏฺาสิ.
	อถ นํ ฆรณี นาม นนฺทมาตา เอกา อนาคามิอุปาสิกา
อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต มาทิสาย ธีตริ วิชฺชมานาย ตุมฺหากํ กิลมนกิจฺจํ นตฺถิ, อหํ ปาฏิหาริยํ กริสฺสามี ติ อาห. "กถํ กริสฺสสิ ฆรณี ติ. "ภนฺเต เอกสฺมึ จกฺกวาฬคพฺเภ มหาปวึ อุทกํ กตฺวา อุทกสกุณิกา วิย นิมุชฺชิตฺวา ปาจีนจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ อตฺตานํ ทสฺเสสฺสามิ, ตถา ปจฺฉิมอุตฺตรทกฺขิณจกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ, ตถา มชฺเฌ; อถ มหาชนา มํ ทิสฺวา, `กา เอสา ติ วุตฺเต, วกฺขนฺติ `ฆรณี นาเมสา, อยํ ตาว เอกิสฺสา อิตฺถิยา อานุภาโว, พุทฺธานํ อานุภาโว ปน กีทิโส ภวิสฺสตี ติ; เอวํ ติตฺถิยา ตุมฺเห อทิสฺวาว ปลายิสฺสนฺตี ติ. อถ นํ สตฺถา "ชานามิ เต ฆรณิ เอวรูปํ ปาฏิหาริยํ กาตุ สมตฺถภาวํ, น ปน ายํ ตวตฺถาย พทฺโธ มาลาปุโฏ ติ วตฺวา ปฏิกฺขิปิ. สา "น เม สตฺถา อนุชานาติ, อทฺธา มยา อุตฺตริตรํ ปาฏิหาริยํ กาตุ สมตฺโถ อฺโ อตฺถี ติ เอกมนฺตํ อฏฺาสิ. สตฺถาปิ "เอวเมว เตสํ คุโณ ปากโฏ ภวิสฺสตี ติ "เอวํ ฉตฺตึสโยชนาย ปริสาย มชฺเฌ สีหนาทํ นทิสฺสนฺตี ติ มญฺมาโน อปเรปิ ปุจฺฉิ "ตุมฺเห กถํ ปาฏิหาริยํ กริสฺสถาติ. เต "เอวญฺจ เอวญฺจ กริสฺสาม ภนฺเต ติ สตฺถุ ปุรโต ิตาว สีหนาทํ นทึสุ. เตสุ กิร จุลฺลอนาถปิณฺฑิโก "มาทิเส อนาคามิอุปาสเก ปุตฺเต วิชฺชมาเน สตฺถุ กิลมนกิจฺจํ นตฺถี ติ จินฺเตตฺวา "อหํ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามี ติ วตฺวา "กถํ กริสฺสสี ติ ปุฏฺโ อาห "อหํ ภนฺเต ทฺวาทสโยชนิกํ พฺรหฺมตฺตภาวํ นิมฺมินิตฺวา อิมิสฺสา ปริสาย มชฺเฌ มหาเมฆคชฺชิตสทิเสน สทฺเทน พฺรหฺมอปฺโปนํ นาม อปฺโปเสฺสามิ, มหาชนา `กึ สทฺโท นาเม โส ติ ปุจฺฉิตฺวา `จุลฺลอนาถปิณฺฑิกสฺส กิร พฺรหฺมอปฺโปนสทฺโท นาม าติ วกฺขนฺติ, ติตฺถิยา `คหปติกสฺส ตาว เอโส อานุภาโว, พุทฺธานุภาโว กีทิโส ภวิสฺสตี ติ ตุมฺเห อทิสฺวาว ปลายิสฺสนฺตี ติ. สตฺถา "ชานามิ เต อานุภาวนฺ ติ ตสฺสาปิ ตเถว วตฺวา ปาฏิหาริยกรณํ นานุชานิ. อเถ กา ปฏิสมฺภิทปฺปตฺตา สตฺตวสฺสิกา วีรสามเณรี ๒ นาม สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "อหํ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามี ติ อาห. "กถํ กริสฺสสิ วีเร ติ. "ภนฺเต สิเนรุญฺจ จกฺกวาฬปพฺพตญฺจ หิมวนฺตญฺจ อาหริตฺวา อิมสฺมึ าเน ปฏิปาฏิยา เปตฺวา อหํ หํสสกุณี วิย ตโต ตโต นิกฺขมิตฺวา อสชฺชมานา คมิสฺสามิ, มหาชโน มํ ทิสฺวา `กา เอสา ติ ปุจฺฉิตฺวา `วีรสามเณรี ติ วกฺขติ, ติตฺถิยา `สตฺตวสฺสิกาย ตาย สามเณริยา อยม านุภาโว, พุทฺธานุภาโว กีทิโส ภวิสฺสตี ติ ตุมฺเห อทิสฺวาว ปลายิสฺสนฺตี ติ. อิโต ปรํ เอวรูปานิ วจนานิ วุตฺตานุสาเรเนว เวทิตพฺพานิ. ตสฺสาปิ ภควา "ชานามิ เต อานุภาวนฺ ติ วตฺวา ปาฏิหาริยกรณํ นานุชานิ. อเถ โก ปฏิสมฺภิทปฺปตฺโต ขีณาสโว จุนฺทสามเณโร นาม ชาติยา สตฺตวสฺโส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา "อหํ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามี ติ วตฺวา "กถํ กริสฺสสี ติ ปุฏฺโ อาห "อหํ ภนฺเต ชมฺพุทีปสฺส ธชภูตํ มหาชมฺพุรุกฺขํ ขนฺเธ คเหตฺวา จาเลตฺวา มหาชมฺพุผลานิ อาหริตฺวา อิมํ ปริสํ ขาทาเปสฺสามิ, ปาริจฺฉตฺตกกุสุมานิ จ อาหริตฺวา ตุมฺเห วนฺทิสฺสามีติ. สตฺถา "ชานามิ เต อานุภาวนฺ ติ วตฺวา ตสฺสาปิ ปาฏิหาริยกรณํ ปฏิกฺขิปิ. อถ อุปฺปลวณฺณา เถรี สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "อหํ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามี ติ วตฺวา "กถํ กริสฺสสี ติ ปุฏฺา อาห "อหํ ภนฺเต สมนฺตา ทฺวาทสโยชนํ ปริสํ ทสฺเสตฺวา อาวฏฺฏโต ฉตฺตึสโยชนาย ปริสาย ปริวุโต จกฺกวตฺติราชา หุตฺวา อาคนฺตฺวา ตุมฺเห วนฺทิสฺสามี ติ. สตฺถา "ชานามิ เต อานุภาวนฺ ติ วตฺวา ตสฺสาปิ ปาฏิหาริยกรณํ ปฏิกฺขิปิ. อถ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร ภควนฺตํ วนฺทิตฺวา "อหํ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ กริสฺสามี ติ วตฺวา "กถํ กริสฺสสี ติ ปุฏฺโ อาห "อหํ ภนฺเต สิเนรุปพฺพตราชํ ทนฺตนฺตเร เปตฺวา สาสปวีชํ วิย นํ ขาทิสฺสามี ติ. "อญฺํ กึ กริสฺสสี ติ. "อิมํ มหาปวึ กฏสารกํ วิย สํเวลฺลิตฺวา องฺคุลนฺตเร นิกฺขิปิสฺสามี ติ. "อญฺํ กึ กริสฺสสี ติ. "มหาปวึ กุลาลจกฺกํ วิย ปริวตฺเตตฺวา มหาชนํ ปโวชํ ขาทาเปสฺสามี ติ. "อญฺํ กึ กริสฺสสี ติ. "วามหตฺเถ ปวึ กตฺวา อิเม สตฺเต ทกฺขิณหตฺเถน อญฺสฺมึ ทีเป เปสฺสามี ติ. "อญฺํ กึ กริสฺสสี ติ. "สิเนรุ ฉตฺตทณฺฑํ กตฺวา มหาปวึ อุกฺขิปิตฺวา ตสฺสุ ปริ เปตฺวา ฉตฺตหตฺโถ ภิกฺขุ วิย เอกหตฺเถน าทาย อากาเส จงฺกมิสฺสามี ติ. สตฺถา "ชานามิ เต อานุภาวนฺ ติ ตสฺสาปิ ปาฏิหาริยกรณํ นานุชานิ. โส "ชานาติ มญฺเ สตฺถา มยา อุตฺตริตรํ ปาฏิหาริยํ กาตุ สมตฺถนฺ ติ เอกมนฺตํ อฏฺาสิ.
	อถ นํ สตฺถา "น ายํ โมคฺคลฺลาน ตว ตฺถาย พทฺโธ มาลาปุโฏ,
อหํ หิ อสมธุโร, มม ธุรํ อญฺโ วหิตุ สมตฺโถ นาม นตฺถิ; อนจฺฉริยญฺ เจ ตํ, ยํ อิทานิ มม ธุรํ วหิตุ สมตฺโถ น ภเวยฺย; อเหตุกติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺตกาเลปิ มม ธุรํ อญฺโ วหิตุ สมตฺโถ นาโหสิเยว าติ วตฺวา "กทา ปน ภนฺเต ติ เถเรน ปุฏฺโ อตีตํ อาหริตฺวา
	"ยโต ยโต ครุ ธุรํ ยโต คมฺภีรวตฺตนี, ตทาสฺสุ กณฺหํ ยุญฺชนฺติ, สวาสฺสุ ตํ วหเต ธุรนฺ ติ
อิทํ กณฺหอุสภชาตกํ ๓ วิตฺถาเรตฺวา ปุน ตเทว วตฺถุ วิเสเสตฺวา ทสฺเสนฺโต
	"มนาปเมว ภาเสยฺย, น ามนาปํ กุทาจนํ; มนาปํ ภาสมานสฺส ครุภารํ อุทพฺพหิ, ธนญฺ จ นํ อลาเภสิ เตน จ ตฺตมโน อหู ติ
อิทํ นนฺทวิสาลชาตกํ ๔ วิตฺถาเรตฺวา กเถสิ. กเถตฺวา จ ปน สตฺถา ตํ รตนจงฺกมํ อภิรุหิ. ปุรโต ทฺวาทสโยชนิกา ปริสา อโหสิ, ตถา ปจฺฉโต จ อุตฺตรโต จ ทกฺขิณโต จ, อุชุกํ ปน จตุพฺพีสติโยชนิกา.๕ ปริสาย มชฺเฌ ภควา ยมกปฺปาฏิหาริยํ อกาสิ. ตํ ปาลิโต ตาว เอวํ เวทิตพฺพํ.
	"กตมํ ตถาคตสฺส ยมกปฺปาฏิหาริเย าณํ? อิธ ตถาคโต
ยมกปฺปาฏิหาริยํ กโรติ อสาธารณํ สาวเกหิ; อุปริมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, เหฏฺิมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ; เหฏฺิมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, อุปริมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ; ปุรตฺถิมกายโต, ปจฺฉิมกายโต; ปจฺฉิมกายโต, ปุรตฺถิมกายโต; ทกฺขิณกฺขิโต, วามกฺขิโต; วามกฺขิโต, ทกฺขิณกฺขิโต; ทกฺขิณกณฺณโสตโต วามกณฺณโสตโต; วามกณฺณโสตโต, ทกฺขิณกณฺณโสตโต; ทกฺขิณนาสิกโสตโต, วามนาสิกโสตโต; วามนาสิกโสตโต, ทกฺขิณนาสิกโสตโต; ทกฺขิณอํสกูฏโต, วามอํสกูฏโต; วามอํสกูฏโต, ทกฺขิณอํสกูฏโต; ทกฺขิณหตฺถโต, วามหตฺถโต; วามหตฺถโต, ทกฺขิณหตฺถโต; ทกฺขิณปสฺสโต, วามปสฺสโต; วามปสฺสโต, ทกฺขิณปสฺสโต; ทกฺขิณปาทโต, วามปาทโต; วามปาทโต, ทกฺขิณปาทโต; องฺคุลีหิ, องฺคุลนฺตริกาหิ; องฺคุลนฺตริกาหิ, องฺคุลีหิ; เอเกกโลมกูปโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, เอเกกโลมโต อุทกธารา ปวตฺตติ; เอเกกโลมโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, เอเกกโลมกูปโต อุทกธารา ปวตฺตติ; ฉนฺนํ วณฺณานํ นีลานํ ปีตกานํ โลหิตกานํ โอทาตานํ มญฺเชฏฺานํ ปภสฺสรานํ; ภควา จงฺกมติ, นิมฺมิโต ติฏฺติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ; ฯเปฯ [ภควา ติฏฺติ, นิมฺมิโต จงฺกมติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ; ภควา นิสีทติ, นิมฺมิโต จงฺกมติ วา ติฏฺติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ; ภควา เสยฺยํ กปฺเปติ, นิมฺมิโต จงฺกมติ วา ติฏฺติ วา นิสีทติ วาิ; นิมฺมิโต จงฺกมติ, ภควา ติฏฺติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ; นิมฺมิโต ติฏฺติ, ภควา จงฺกมติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ; นิมฺมิโต นิสีทติ, ภควา จงฺกมติ วา ติฏฺติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ;] นิมฺมิโต เสยฺยํ กปฺเปติ, ภควา จงฺกมติ วา ติฏฺติ วา นิสีทติ วา, อิทํ ตถาคตสฺส ยมกปฺปาฏิหาริเย าณนฺ ติ.๖
	อิทํ ปน ปาฏิหาริยํ สตฺถา ตสฺมึ จงฺกเม จงฺกมิตฺวา อกาสิ.
"ตสฺส เตโชกสิณสมาปตฺติวเสน อุปริมกายโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, อาโปกสิณสมาปตฺติวเสน เหฏฺิมกายโต อุทกธารา ปวตฺตติ; ปุน อุทกธาราย ปวตฺตฏฺานโต อคฺคิกฺขนฺโธ ปวตฺตติ, อคฺคิกฺขนฺธสฺส จ ปวตฺตฏฺานโต อุทกธารา ปวตฺตตี ติ ตม ตฺถํ ทสฺเสตุ "เหฏฺิมกายโต อุปริมกายโต ติ วุตฺตํ. เอส นโย สพฺพปเทสุ. อคฺคิกฺขนฺโธ ปเน ตฺถ อุทกธาราย อสมฺมิสฺโส อโหสิ, ตถา อุทกธารา อคฺคิกฺขนฺเธน. อุภยํปิ กิร เจตํ ยาว พฺรหฺมโลกา อุคฺคนฺตฺวา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิยํ ปวตฺตติ. "ฉนฺนํ วณฺณานนฺ ติ วุตฺตตฺตา ปน สฺส ฉพฺพณฺณรํสิโย กุเฏหิ อาสิญฺจมานํ วิลีนสุวณฺณํ วิย ยนฺตนาฬิกโต นิกฺขนฺตา สุวณฺณรสธารา วิย จ เอกจกฺกวาฬคพฺภโต อุคฺคนฺตฺวา พฺรหฺมโลกํ อาหจฺจ ปฏินิวตฺติตฺวา จกฺกวาฬมุขวฏฺฏิเมว คณฺหึสุ. เอกํ จกฺกวาฬคพฺภํ วงฺกโคปานสิวินทฺธํ วิย โพธิฆรํ อโหสิ เอกาโลกํ. ตํ ทิวสํ สตฺถา จงฺกมิตฺวา ปาฏิหาริยํ กโรนฺโต อนฺตรนฺตรา มหาชนสฺส ธมฺมกถํ กเถสิ, กเถนฺโต จ ชนํ นิรสฺสาสํ อกตฺวา อสฺสาสตรํ ๗ เทติ. ตสฺมึ ขเณ มหาชโน สาธุการํ ปวตฺเตสิ. ตสฺส สาธุการปฺปวตฺตนกาเล สตฺถา ตาวมหติยา ปริสาย จิตฺตํ โอโลเกนฺโต เอเกกสฺส โสฬสนฺนํ อาการานํ วเสน จิตฺตวารํ อญฺาสิ. เอวํ ลหุกปริวตฺตํ พุทฺธานํ จิตฺตํ. โย โย ยสฺมึ ธมฺเม ยสฺมิญฺจ ปาฏิหาริเย ปสนฺโน, ตสฺส ตสฺส อชฺฌาสยวเสน ธมฺมญฺจ กเถสิ ปาฏิหาริยญฺจ อกาสิ. เอวํ ธมฺเม เทสิยมาเน ปาฏิหาริเย จ กริยมาเน มหาชนสฺส ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. สตฺถา ปน ตสฺมึ สมาคเม อตฺตโน มนํ คเหตฺวา อญฺํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุ สมตฺถํ อทิสฺวา นิมฺมิตพุทฺธํ มาเปสิ. เตน ปุจฺฉิตํ ปญฺหํ สตฺถา วิสฺสชฺเชสิ. สตฺถารา ปุจฺฉิตํ โส วิสฺสชฺเชสิ. ภควโต จงฺกมนกาเล นิมฺมิโต านาทีสุ อญฺตรํ กปฺเปสิ. นิมฺมิตสฺส จงฺกมนกาเล ภควา านาทีสุ อญฺตรํ กปฺเปสิ. ตม ตฺถํ ทสฺเสตุ "นิมฺมิโต จงฺกมติ วา ติ อาทิ วุตฺตํ. เอวํ กโรนฺตสฺส สตฺถุ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ธมฺมกถญฺจ สุตฺวา ตสฺมึ สมาคเม วีสติยา ปาณโกฏีนํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
	สตฺถา ปาฏิหาริยํ กโรนฺโต ว "กตฺถ นุ โข อตีตพุทฺธา อิมํ
ปาฏิเหรํ กตฺวา วสฺสํ อุเปนฺตี ติ อาวชฺชิตฺวา "ตาวตึสภวเน วสฺสํ อุปคนฺตฺวา มาตุ อภิธมฺมปิฏกํ เทเสนฺตี ติ ทิสฺวา ทกฺขิณปาทํ อุกฺขิปิตฺวา ยุคนฺธรมตฺถเก เปตฺวา อิตรํ ปาทํ อุกฺขิปิตฺวา สิเนรุมตฺถเก เปสิ. เอวํ อฏฺสฏฺิโยชนสตสหสฺสฏฺาเน ตโย ปทวารา อเหสุ. เทฺว ปาทจฺฉิทฺทานิ ปกติปาทวีติหรณสทิสนิกฺเขปานิ อเหสุ. "สตฺถา ปาทํ ปสาเรตฺวา อกฺกมี ติ น สลฺลกฺเขตพฺพํ. ตสฺส หิ ปาทํ อุกฺขิปนกาเลเยว เต ปพฺพตา ปาทมูลํ อาคนฺตฺวา สมฺปฏิจฺฉึสุ, สตฺถารา อกฺกนฺตกาเล อุฏฺาย ยถาาเน อฏฺํสุ. สกฺโก สตฺถารํ ทิสฺวา จินฺเตสิ "ปณฺฑุกมฺพลสิลาย มชฺเฌ สตฺถา อิมํ วสฺสาวาสํ อุเปสฺสติ, พหูนํ วต เทวตานํ อุปกาโร ภวิสฺสติ, สตฺถริ ปเน ตฺถ วสฺสํ อุปคเต อญฺา เทวตา หตฺถํปิ เปตุ น สกฺขิสฺสนฺติ; อยํ โข ปน ปณฺฑุกมฺพลสิลา ทีฆโต สฏฺิโยชนา ติริยโต ปญฺาสโยชนา ปุถุลโต ปณฺณรสโยชนา สตฺถริ นิสินฺเนปิ ตุจฺฉา วิย ภวิสฺสตี ติ. สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา อตฺตโน สงฺฆาฏึ สิลาตลํ ปฏิจฺฉาทยมานํ ขิปิ. สกฺโก จินฺเตสิ "จีวรํ ตาว ปฏิจฺฉาทยมานํ ขิปิ, สยํ ปน ปริตฺตเก าเน นิสีทิสฺสตีติ. สตฺถา ตสฺส ชฺฌาสยํ วิทิตฺวา นีจปีกํ มหาปํสุกูลิโก วิย ปณฺฑุกมฺพลสิลํ อนฺโตจีวรโภเคเยว กตฺวา นิสีทิ. มหาชโนปิ ตํขณฺเว สตฺถารํ โอโลเกนฺโต นาทฺทส. จนฺทสฺส อฏฺงฺคมิตกาโล วิย อโหสิ, สุริยสฺส อฏฺงฺคมิตกาโล วิย จ อโหสิ. มหาชโน
	"คโต นุ จิตฺตกูฏํ วา เกลาสํ วา ยุคนฺธรํ, น โน ทกฺเขมุ สมฺพุทฺธํ โลกเชฏฺ นราสภนฺ ติ
อิมํ คาถํ วทนฺโต ปริเทวิ. อปเร "สตฺถา นาม วิเวกรโต, โส `เอวรูปาย เม ปริสาย เอวรูปํ ปาฏิเหรํ กตนฺ ติ ลชฺชาย อญฺํ รฏฺํ วา ชนปทํ วา คโต ภวิสฺสติ; น ทานิ ตํ ทกฺขิสฺสาม าติ ปริเทวนฺตา อิมํ คาถม าหํสุ
	"ปวิเวกรโต ธีโร นิ มํ โลกํ ปุเน หิติ, น โน ทกฺเขมุ สมฺพุทฺธํ โลกเชฏฺํ นราสภนฺ ติ.
เต มหาโมคฺคลฺลานํ ปุจฺฉึสุ "กหํ ภนฺเต สตฺถา ติ. โส สยํ ชานนฺโตปิ "ปเรสํปิ คุโณ ปากโฏ โหตู ติ อชฺฌาสเยน "อนุรุทฺธํ ปุจฺฉถ าติ อาห. เต เถรํ ตถา ปุจฺฉึสุ "กหํ ภนฺเต สตฺถา ติ. "ตาวตึสภวเน ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ วสฺสํ อุปคนฺตฺวา มาตุ อภิธมฺมปิฏกํ เทสิตุ คโต ติ. "กทา อาคมิสฺสติ ภนฺเต ติ. "ตโย มาเส อภิธมฺมปิฏกํ เทเสตฺวา มหาปวารณาทิวเส ติ. เต "สตฺถารํ อทิสฺวา น คมิสฺสาม าติ ตตฺเถว ขนฺธาวารํ กตฺวา วสึสุ. อากาสเมว กิร เนสํ ฉทนํ อโหสิ, ตาวมหติยา ปริสาย สรีรนิสฺสนฺโท นาม น ปญฺายิ. ปวี วิวรํ อทาสิ. สพฺพตฺถ ปริสุทฺธเมว ภูมิตลํ อโหสิ. สตฺถา ปมเมว มหาโมคฺคลฺลานํ อโวจ "โมคฺคลฺลาน ตฺวํ เอติสฺสา ปริสาย ธมฺมํ เทเสยฺยาสิ, จุลฺลอนาถปิณฺฑิโก อาหารํ ทสฺสตี ติ. ตสฺมา ตํ เตมาสํ จุลฺลอนาถปิณฺฑิโกว ตสฺสา ปริสาย สายปาตํ สพฺพกาเล ยาคุภตฺตขาทนียตมฺพุลคนฺธมาลาปิลนฺธนานิ อทาสิ. มหาโมคฺคลฺลาโน ธมฺมํ เทเสสิ ปาฏิหาริยํ ทฏฺฐุ อาคตาคเตหิ ปุฏฺเ ปญฺเห วิสฺสชฺเชสิ.
	สตฺถารํปิ มาตุ อภิธมฺมเทสนตฺถํ ปณฺฑุกมฺพลสิลายํ วสฺสํ
อุปคตํ ทสสหสฺสจกฺกวาฬเทวตา ปริวารยึสุ. เตน วุตฺตํ
	"ตาวตึเส ยทา พุทฺโธ สิลายํ ปณฺฑุกมฺพเล ปาริจฺฉตฺตกมูลมฺหิ วิหาสิ ปุริสุตฺตโม, ทสสุ โลกธาตูสุ สนฺนิปติตฺวาน เทวตา ปยิรุปาสนฺติ สมฺพุทฺธํ วสนฺตํ นคมุทฺธนิ, น โกจิ เทโว วณฺเณน สมฺพุทฺธสฺส วิโรจติ, สพฺเพ เทเว อติกฺกมฺม สมฺพุทฺโธ ว วิโรจตี ติ.
เอวํ สพฺพเทวตา อตฺตโน สรีรปฺปภาย อภิภวิตฺวา นิสินฺนสฺส ปน สฺส มาตา ตุสิตวิมานโต อาคนฺตฺวา ทกฺขิณปสฺเส นิสีทิ. อินฺทโกปิ เทวปุตฺโต อาคนฺตฺวา ทกฺขิณปสฺเสเยว นิสีทิ. องฺกุโร วามปสฺเส. โส มเหสกฺขาสุ เทวตาสุ สนฺนิปติตาสุ อปคนฺตฺวา ทฺวาทสโยชนิเก าเน โอกาสํ ลภิ. อินฺทโก ตตฺเถว นิสีทิ. สตฺถา เต อุโภปิ โอโลเกตฺวา อตฺตโน สาสเน ทกฺขิเณยฺยปุคฺคลานํ ทินฺนทานสฺส มหปฺผลภาวํ าเปตุกาโม เอวม าห "องฺกุร ตยา ทีฆมนฺตเร ทสวสฺสสหสฺสปริมาณกาเล ทฺวาทสโยชนิกํ อุทฺธนปนฺตึ กตฺวา มหาทานํ ทินฺนํ, ตฺวํ ทานิ มม สมาคมํ อาคนฺตฺวา สพฺพทูเร ทฺวาทสโยชนิเก าเน โอกาสํ ลภิ; กึ นุ โข เอตฺถ การณนฺ ติ. วุตฺตํปิ เจ ตํ
	"โอโลเกตฺวาน สมฺพุทฺโธ องฺกุรญฺจาปิ อินฺทกํ ทกฺขิเณยฺยํ ปภาเวนฺโต อิทํ วจนมพฺรวิ `มหาทานํ ตยา ทินฺนํ องฺกุร ทีฆมนฺตเร, อติทูเร นิสินฺโนสิ อาคจฺฉํ ๘ มม สนฺติกนฺ ติ.
โส สทฺโท ปวีตลํ ปาปุณิ. สพฺพาปิ นํ สา ปริสา อสฺโสสิ. เอวํ วุตฺเต
	"โจทิโต ภาวิตตฺเตน องฺกุโร เอตม พฺรวิ `กึ มยฺหํ เตน ทาเนน ทกฺขิเณยฺเยน สุญฺตํ, อยํ โส อินฺทโก ยกฺโข ทชฺชา ทานํ ปริตฺตกํ อติโรจติ อมฺเหหิ ๙ จนฺโท ตารคเณ ยถา ติ.
	ตตฺถ "ทชฺชาติ; ทตฺวา. ๑๐

	เอวํ วุตฺเต สตฺถา อินฺทกํ อาห "อินฺทก ตฺวํ มม ทกฺขิณปสฺเส
นิสินฺโน, กสฺมา อนปคนฺตฺวาว นิสีทสีติ. โส "อหํ ภนฺเต สุกฺเขตฺเต ปริตฺตกวีชํ วปนกสฺสโก วิย ทกฺขิเณยฺยสมฺปทํ อลตฺถนฺ ติ ทกฺขิเณยฺยํ ปภาเวนฺโต อาห
	"อุชฺชงฺคเล ยถา เขตฺเต พีชํ พหุปิ โรปิตํ น ผลํ วิปุลํ โหติ นปิ โตเสติ กสฺสกํ, ตเถว ทานํ พหุกํ ทุสฺสีเลสุ ปติฏฺิตํ น ผลํ วิปุลํ โหติ นปิ โตเสติ ทายกํ; ยถาปิ ภทฺทเก เขตฺเต พีชํ อปฺปมฺปิ โรปิตํ สมฺมา ธารํ ปเวจฺฉนฺตํ ๑๑ ผลํ โตเสติ กสฺสกํ. ตเถว สีลวนฺเตสุ คุณวนฺเตสุ ตาทิสุ อปฺปเกปิ กเต กาเร ผลํ โตเสติ ทายกนฺ ติ.
"กึ ปเน ตสฺส ปุพฺพกมฺมนฺติ. โส กิร อนุรุทฺธตฺเถรสฺส อนฺโตคามํ ปิณฺฑาย ปวิฏฺสฺส อตฺตโน อาภตํ กฏจฺฉุภิกฺขํ ทาเปสิ, ตท สฺส ปุญฺํ องฺกุเรน ทสวสฺสสหสฺสานิ ทฺวาทสโยชนิกํ อุทฺธนปนฺตึ กตฺวา ทินฺนทานโต มหปฺผลตรํ ชาตํ, ตสฺมา เอวมาห. เอวํ วุตฺเต สตฺถา "องฺกุร ทานํ นาม วิเจยฺย ทาตุ วฏฺฏติ, เอวํ ตํ สุกฺเขตฺเต สุวุตฺตพีชํ วิย มหปฺผลํ โหติ; ตฺวํ ปน น ตถา อกาสิ, เตน เต ทานํ น มหปฺผลํ ชาตนฺ ติ อิมม ตฺถํ วิภาเวนฺโต
	"วิเจยฺย ทานํ ทาตพฺพํ, ยตฺถ ทินฺนํ มหปฺผลํ; วิเจยฺย ทานํ สุคตปฺปสตฺถํ, เย ทกฺขิเณยฺยา อิธ ชีวโลเก, เอเตสุ ทินฺนานิ มหปฺผลานิ พีชานิ วุตฺตานิ ยถา สุเขตฺเต ติ
วตฺวา อุตฺตรึปิ ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมา คาถา อภาสิ
	"ติณโทสานิ เขตฺตานิ ราคโทสา อยํ ปชา, ตสฺมา หิ วีตราเคสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ. ติณโทสานิ เขตฺตานิ โทสโทสา อยํ ปชา, ตสฺมา หิ วีตโทเสสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ. ติณโทสานิ เขตฺตานิ โมหโทสา อยํ ปชา, ตสฺมา หิ วีตโมเหสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลํ. ติณโทสานิ เขตฺตานิ อิจฺฉาโทสา อยํ ปชา, ตสฺมา หิ วิคติจฺเฉสุ ทินฺนํ โหติ มหปฺผลนฺ ติ.
	เทสนาวสาเน องฺกุโร จ อินฺทโก จ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหึสุ.
[มหาชนสฺสาปิ สาตฺถิกา ธมฺมเทสนา อโหสิ].

	อถ สตฺถา เทวปริสาย มชฺเฌ นิสินฺโน มาตรํ อารพฺภ
"กุสลา ธมฺมา, อกุสลา ธมฺมา, อพฺยากตา ธมฺมา ติ อภิธมฺมปิฏกํ ปฏฺเปสิ. เอวํ ตโย มาเส นิรนฺตรํ อภิธมฺมปิฏกํ กเถสิ. กเถนฺโต จ ปน ภิกฺขาจารเวลาย "ยาว มมาคมนา เอตฺตกํ นาม ธมฺมํ เทเสตู ติ นิมฺมิตพุทฺธํ มาเปตฺวา หิมวนฺตํ คนฺตฺวา นาคลตา- ทนฺตกฏฺํ ขาทิตฺวา อโนตตฺตทเห มุขํ โธวิตฺวา อุตฺตรกุรุโต ปิณฺฑปาตํ อาหริตฺวา มหาวิสาลมาลเก นิสินฺโน ภตฺตกิจฺจํ อกาสิ. สารีปุตฺตตฺเถโร ตตฺถ คนฺตฺวา สตฺถุ วตฺตํ กโรติ. สตฺถา กตภตฺตกิจฺโจ "สารีปุตฺต อชฺช มยา เอตฺตโก นาม ธมฺโม ภาสิโต, ตฺวํ อตฺตโน นิสฺสิตกานํ [ปญฺจสตานํ ภิกฺขูนํ] วาเจหี ติ เถรสฺส กเถสิ. ยมกปฺปาฏิหิเร กิร ปสีทิตฺวา ปญฺจสตา กุลปุตฺตา เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชึสุ. เต สนฺธาย สตฺถา เอวม าห. วตฺวา จ ปน เทวโลกํ คนฺตฺวา นิมฺมิตพุทฺเธน เทสิตฏฺานโต ปฏฺาย สยํ ธมฺมํ กเถสิ. เถโรปิ คนฺตฺวา เตสํ ภิกฺขูนํ ธมฺมํ เทเสสิ. เต สตฺถริ เทวโลเก วิหรนฺเตเยว สตฺตปฺปกรณิกา อเหสุ. เต กิร กสฺสปพุทฺธกาเล ขุทฺทกวคฺคุลิโย หุตฺวา เอกสฺมึ ปพฺภาเร โอลมฺพนฺตา ทฺวินฺนํ เถรานํ จงฺกมิตฺวา อภิธมฺมํ สชฺฌายนฺตานํ สเร นิมิตฺตํ คเหตฺวา อสฺโสสุ. เต "อิเม ขนฺธา นาม, อิมา ธาตุโย นาม าติ อชานิตฺวา สเร นิมิตฺตคฺคหณมตฺเตเนว ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺตา เอกํ พุทฺธนฺตรํ ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา ตโต จวิตฺวา สาวตฺถิยํ กุลฆเรสุ นิพฺพตฺตา ยมกปฺปาฏิหิเร อุปฺปนฺนปฺปสาทา เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา สพฺพปฺปมํ สตฺตปฺปกรณิกา อเหสุ. สตฺถาปิ เตเนว นีหาเรน เตมาสํ อภิธมฺมํ เทเสสิ. เทสนาวสาเน อสีติโกฏิสหสฺสานํ เทวตานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. มหามายาปิ โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ.
	สาปิ โข ฉตฺตึสโยชนปริมณฺฑลา ปริสา "อิทานิ อิโต
สตฺตเม ทิวเส มหาปวารณา ภวิสฺสตี ติ มหาโมคฺคลฺลานตฺเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา อาห "ภนฺเต สตฺถุ โอโรหณทิวสํ าตุ วฏฺฏติ, น หิ มยํ สตฺถารํ อทิสฺวา คมิสฺสาม าติ. อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน ตํ กถํ สุตฺวา "สาธู ติ ตตฺเถว ปวิยํ นิมุคฺโค "สิเนรุปาทํ คนฺตฺวา มํ อภิรุหนฺตํ ปริสา ปสฺสตู ติ อธิฏฺาย มณิรตเน อาวุตํ ปณฺฑุกมฺพลสุตฺตํ วิย ปญฺายมานรูโปว สิเนรุมชฺเฌน อภิรุหิ. มนุสฺสาปิ นํ "เอกโยชนํ อภิรุฬฺโห ทฺวิโยชนํ อภิรุฬฺโห ติ โอโลกยึสุ. เถโรปิ สตฺถุ ปาเท สีเสน อุกฺขิปนฺโต วิย อภิรุหิตฺวา วนฺทิตฺวา เอวม าห "ภนฺเต ปริสา ตุมฺเห ทิสฺวาว คนฺตุกามา, กทา โอโรหิสฺสถ าติ. "กหํ ปน เต โมคฺคลฺลาน เชฏฺภาติโก สารีปุตฺโต ติ. "ภนฺเต สงฺกสฺสนคเร วสฺสํ อุปคโต ติ. "โมคฺคลฺลาน อหํ อิโต สตฺตเม ทิวเส มหาปวารณาย สงฺกสฺส- นครทฺวาเร โอตริสฺสามิ, มํ ทฏฺฐุกามา ตตฺถ คจฺฉนฺตุ; สาวตฺถิโต จ สงฺกสฺสนครํ ตึสโยชนานิ, ๑๒ เอตฺตเก มคฺเค กสฺสจิ ปาเถยฺยกิจฺจํ นตฺถิ, `อุโปสถิกา หุตฺวา ธุรวิหารํ ธมฺมสฺสวนตฺถาย คจฺฉนฺตา วิย คจฺเฉยฺยาถ าติ เตสํ อาโรเจยฺยาสี ติ. เถโร "สาธุ ภนฺเต ติ วตฺวา ตถา อาโรเจสิ. สตฺถา วุตฺถวสฺโส ปวาเรตฺวา สกฺกสฺส อาโรเจสิ "มหาราช มนุสฺสปถํ คมิสฺสามี ติ. สกฺโก "โสวณฺณมยํ มณิมยํ รชตมยนฺ ติ ตีณิ โสปาณานิ มาเปสิ. เตสํ ปาทา สงฺกสฺสนครทฺวาเร ปติฏฺหึสุ, สีสานิ สิเนรุมุทฺธนิ. เตสุ ทกฺขิณปสฺเส สุวณฺณโสปาณํ เทวานํ อโหสิ, วามปสฺเส รชตโสปาณํ มหาพฺรหฺมานํ, มชฺเฌ มณิโสปาณํ ตถาคตสฺส. สตฺถา สิเนรุมุทฺธนิ ตฺวา เทโวโรหเณ ยมกปฺปาฏิหาริยํ กตฺวา อุทฺธํ โอโลเกสิ, ยาว พฺรหฺมโลกา เอกงฺคณานิ อเหสุ; อโธ โอโลเกสิ, ยาว อวีจิโต เอกงฺคณํ อโหสิ; ทิสาวิทิสา โอโลเกสิ, อเนกานิ จกฺกวาฬสตสหสฺสานิ เอกงฺคณานิ อเหสุ; เทวา มนุสฺเส ปสฺสึสุ. มนุสฺสาปิ เทเว ปสฺสึสุ. สพฺเพ สมฺมุขาว ปสฺสึสุ. ภควา ฉพฺพณฺณรํสิโย วิสฺสชฺเชสิ. ตํ ทิวสํ พุทฺธสิรึ โอโลเกตฺวา ฉตฺตึสโยชนปริมณฺฑลาย ปริสาย เอโกปิ พุทฺธภาวํ อปฺปฏฺเนฺโต นาม นาโหสิ. สุวณฺณโสปาเณน เทวา โอตรึสุ, รชตโสปาเณน มหาพฺรหฺมาโน; มณิโสปาเณน สมฺมาสมฺพุทฺโธ โอตริ. ปญฺจสิโข คนฺธพฺพเทวปุตฺโต เพฬุวปณฺฑุวีณํ อาทาย ทกฺขิณปสฺเส ตฺวา สตฺถุ คนฺธพฺพปูชํ กโรนฺโต โอตริ. มาตลิสงฺคาหโก วามปสฺเส ตฺวา ทิพฺพคนฺธมาลาปุปฺผํ คเหตฺวา นมสฺสมาโน ปูชํ กตฺวา โอตริ. มหาพฺรหฺมา ฉตฺตํ ธาเรสิ, สุยาโม วาลวีชนึ. สตฺถา อิมินา ปริวาเรน สทฺธึ โอตริตฺวา สงฺกสฺสนครทฺวาเร ปติฏฺหิ. สารีปุตฺตตฺเถโรปิ อาคนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา, ยสฺมา เตน ตถารูปาย พุทฺธสิริยา โอตรนฺโต สตฺถา อิโต ปุพฺเพ น ทิฏฺปุพฺโพ, ตสฺมา
	"น เม ทิฏฺโ อิโต ปุพฺเพ น สุโต อุท กสฺสจิ เอวํ วคฺคุคโท ๑๓ สตฺถา ตุสิตา คณิมาคโต ติ
อาทีหิ อตฺตโน ตุฏฺึ ปกาเสตฺวา "อชฺช ภนฺเต สพฺเพปิ เทวมนุสฺสา ตุมฺหากํ ปิหยนฺติ ปฏฺเนฺตี ติ อาห. อถ นํ สตฺถา "สารีปุตฺต เอวรูเปหิ คุเณหิ สมนฺนาคตา พุทฺธา นาม เทวมนุสฺสานํ ปิยา โหนฺติเยว าติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถม าห
	"เย ฌานปฺปสุตา ธีรา เนกฺขมฺมูปสเม รตา, เทวาปิ เตสํ ปิหยนฺติ สมฺพุทฺธานํ สตีมตนฺ ติ.
ตตฺถ "เย ฌานปฺปสุตาติ; "ลกฺขณูปนิชฺฌานํ อารมฺมณูป- นิชฺฌานนฺติ อิเมสุ ทฺวีสุ ฌาเนสุ อาวชฺชนสมาปชฺชนอธิฏฺาน- วุฏฺานปฺปจฺจเวกฺขเณหิ ยุตฺตปฺปยุตฺตา. เนกฺขมฺมูปสเม รตาติ; เอตฺถ ปพฺพชฺชา `เนกฺขมฺมนฺ ติ น คเหตพฺพา, กิเลสวูปสมน- นิพฺพานรตึ ปน สนฺธาเย ตํ วุตฺตํ. เทวาปีติ: เทวาปิ มนุสฺสาปิ เตสํ ปิหยนฺติ ปฏฺเนฺติ. สตีมตนฺติ: เอวรูปคุณานํ เตสํ สติยา สมนฺนาคตานํ สมฺพุทฺธานํ "อโห วต มยํปิ พุทฺธา ภเวยฺยาม าติ พุทฺธภาวํ อิจฺฉมานา ปิหยนฺตี ติ อตฺโถ.

	เทสนาวสาเน ตึสมตฺตานํ ปาณโกฏีนํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ.
เถรสฺส สทฺธิวิหาริกา ปญฺจสตา ภิกฺขู อรหตฺเต ปติฏฺหึสุ.

	สพฺพพุทฺธานํ กิร อวิชหิตเมว ยมกปฺปาฏิหาริยํ กตฺวา
เทวโลเก วสฺสํ วสิตฺวา สงฺกสฺสนครทฺวาเร โอตรณํ. ตตฺถ ปน ทกฺขิณปาทสฺส ปติฏฺิตฏฺานํ อจลเจติยฏฺานํ นาม โหติ. สตฺถา ตตฺถ ิโต ปุถุชฺชนาทีนํ วิสเยสุ ปญฺเห ปุจฺฉิ. ปุถุชฺชนา อตฺตโนว วิสเย ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตฺวา โสตาปนฺนสฺส วิสเย ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตุ นาสกฺขึสุ. ตถา สกทาคามิอาทีนํ วิสเย โสตาปนฺนาทโย. มหาโมคฺคลฺลานสฺส วิสเย เสสมหาสาวกา. สารีปุตฺตตฺเถรสฺส วิสเย มหาโมคฺคลฺลาโน. พุทฺธวิสเย สารีปุตฺตตฺเถโรปิ วิสฺสชฺเชตุ นาสกฺขิเยว. โส ปาจีนทิสํ อาทึ กตฺวา สพฺพทิสา โอโลเกสิ. สพฺพตฺถ เอกงฺคณเมว อโหสิ. อฏฺสุ ทิสาสุ เทวมนุสฺสา อุทฺธํ ยาว พฺรหฺมโลกา เหฏฺา จ ภุมฺมฏฺกา ยกฺขนาคสุปณฺณา อญฺชลึ ปคฺคเหตฺวา "ภนฺเต อิธ เอตสฺส ปญฺหสฺส วิสฺสชฺเชนฺโต ๑๔ นาม นตฺถิ, เอตฺเถว อุปธาเรถ าติ อาหํสุ.
	สตฺถา "สารีปุตฺโต กิลมติ, กิญฺจาปิ หิ เอส

	`เย จ สงฺขาตธมฺมา เส เย จ เสขา ปุถู อิธ เตสํ เม นิปโก อิริยํ ปุฏฺโ ปพฺรูหิ มาริสา ติ

อิมํ พุทฺธวิสเย ปุฏฺปญฺหํ สุตฺวา `สตฺถา มํ เสขาเสขานํ อาคมนปฺปฏิปทํ ปุจฺฉตี ติ ปญฺเห นิกฺกงฺโข, `ขนฺธาทีสุ ปน กตเรน นุ โข มุเขน อิมํ ปฏิปทํ กเถนฺโต อหํ สตฺถุ อชฺฌาสยํ คณฺหิตุ สกฺขิสฺสามี ติ มม อชฺฌาสยํ กงฺขติ; โส มยา นเย อทินฺเน กเถตุ น สกฺขิสฺสติ, นยม สฺส ทสฺสามี ติ นยํ ทสฺเสนฺโต "ภูต มิทํ สารีปุตฺต สมนุปสฺสาหีติ อาห. เอวํ กิร สฺส อโหสิ "สารีปุตฺโต มม อชฺฌาสยํ คเหตฺวา กเถนฺโต ขนฺธวเสน กเถสฺสตี ติ. เถรสฺส สห นยทาเนน โส ปญฺโห นยสเตน นยสหสฺเสน อุปฏฺาสิ. โส สตฺถารา ทินฺนนเย ตฺวา ตํ ปญฺหํ กเถสิ. เปตฺวา กิร สมฺมาสมฺพุทฺธํ อญฺโ สารีปุตฺตตฺเถรสฺส ปญฺํ ปาปุณิตุ สมตฺโถ นาม นตฺถิ. เตเนว กิร เถโร สตฺถุ ปุรโต ตฺวา สีหนาทํ นทิ "อหํ ภนฺเต สกลกปฺปํปิ เทเว วสฺสนฺเต `เอตฺตกานิ พินฺทูนิ มหาสมุทฺเท ปติตานิ, เอตฺตกานิ ภูมิยํ, เอตฺตกานิ ปพฺพเต ติ คเณตฺวา ลกฺขํ อาโรเปตุ สมตฺโถ ติ. สตฺถาปิ นํ "ชานามิ เต สารีปุตฺต คเณตุ สมตฺถภาวนฺ ติ อาห. ตสฺส อายสฺมโต ปญฺาย อุปมา นาม นตฺถิ. เตเน วม าห

	"คงฺคาย วาลุกา ขีเย อุทกํ ขีเย มหณฺณเว มหิยา มตฺติกา ขีเย ลกฺเขน ๑๕ มม พุทฺธิยา ติ.

	อิทํ วุตฺตํ โหติ "สเจ หิ ภนฺเต พุทฺธิสมฺปนฺน โลกนาถ
มยา เอกสฺมึ ปญฺเห วิสฺสชฺชิเต เอกํ วา วาลุกํ เอกํ วา อุทกพินฺทุ เอกํ วา ปํสุขณฺฑํ ปกฺขิปิตฺวา ปญฺหานํ สเต วา สหสฺเส วา สตสหสฺเส วา วิสฺสชฺชิเต ๑๖ คงฺคาย วาลุกาทีสุ เอเกกํ เอกมนฺเต ขิเปยฺย, ขิปฺปตรํ คงฺคาทีสุ วาลุกาทโย ปริกฺขยํ คจฺเฉยฺยุ; น เตฺวว มม ปญฺหานํ วิสฺสชฺชนํ ขียตี ติ.
เอวํ มหาปญฺโปิ ภิกฺขุ พุทฺธวิสเย ปุฏฺปญฺหสฺส อนฺตํ วา โกฏึ วา อทิสฺวา สตฺถารา ทินฺนนเย ตฺวาว ปญฺหํ วิสฺสชฺเชสิ. ตํ สุตฺวา ภิกฺขู กถํ สมุฏฺาเปสุ "ยํ ปญฺหํ ปุฏฺโ สพฺโพปิ ชโน กเถตุ นาสกฺขิ, ตํ ธมฺมเสนาปติ สารีปุตฺตตฺเถโร เอกโกว กเถสีติ. สตฺถา ตํ กถํ สุตฺวา "น อิทาเนว สารีปุตฺโต, ยํ ปญฺหํ มหาชโน วิสฺสชฺเชตุ นาสกฺขิ, ตํ วิสฺสชฺเชสิ; ปุพฺเพปิ เตน วิสฺสชฺชิโตเยว าติ วตฺวา อตีตํ อาหริตฺวา

	"ปโรสหสฺสํปิ สมาคตานํ กนฺเทยฺยุ เต วสฺสสตํ อปญฺา, เอโกว เสยฺโย ปุริโส สปญฺโ, โย ภาสิตสฺส วิชานาติ อตฺถนฺ ติ

อิมํ ชาตกํ ๑๗ วิตฺถาเรน กเถสี ติ.
ยมกปฺปาฏิหาริยวตฺถุ.
************
๑. สี. สกฺโก. ๒. ม. ยุ. จีรสามเณรี. ๓. ขุ. ชา. ๒๗/๑๐. ตทฏฺกถา. ๑/๒๙๓. ๔. ขุ. ชา. ๒๗/๑๐. ตทฏฺกถา. ๑/๒๘๙. ๕. ปุราณโปตฺถเก จตุวีสติโยชนิกาติ ทิสฺสติ. ๖. ขุ. ปฏิ. ๓๑/๑๘๓. ๗. ตรปฺปจฺจโย วิเสสนปเทน ยุญฺชิตพฺโพ, อิธ ปน นามปเทน, "อตีว อสฺสาสนฺติ ยุตฺตตรํ. ม. อสฺสาสวารํ. ๘. สี. ม. ยุ. อาคจฺฉ. ๙. อมฺเหปิ (?) ๑๐. สี. อทตฺถ. ยุ. ทตฺถ. ๑๑. สี. ม. ยุ. ปเวจฺฉนฺเต. ๑๒. ตึสโยชนํ. (?) ๑๓. สี. ม. ยุ. วคฺคุวโท. ๑๔. วิสฺสชฺชนโกติ ภวิตพฺพํ. .ว. สี. ม. ยุ. วิสฺสชฺเชตา. ๑๕. น ขีเยติปิ ปาโ. ๑๖. สี. ยุ. วิสฺสชฺเชนฺโต. ๑๗. ขุ. ชา. เอก. ๒๗/๓๒. ตทฏฺกถา. ๒/๒๕๔.