ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๕. สานุสามเณรวตฺถุ. (๒๓๕)

	"อิทํ ปุเรติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน วิหรนฺโต
สานุ นาม สามเณรํ อารพฺภ กเถสิ.

	โส กิร เอกิสฺสา อุปาสิกาย เอกปุตฺตโก อโหสิ. อถ นํ
สา ทหรกาเลเยว ปพฺพาเชสิ. โส ปพฺพชิตกาลโต ปฏฺาย สีลวา อโหสิ วตฺตสมฺปนฺโน. อาจริยุปชฺฌายอาคนฺตุกานํ วตฺตํ กตเมว โหติ. มาสสฺส อฏฺ ทิวเส ปาโตว อุฏฺาย อุทกมาลเก อุทกํ อุปฏฺาเปตฺวา ธมฺมสฺสวนคฺคํ สมฺมชฺชิตฺวา ทีปํ ชาเลตฺวา มธุรสฺสเรน ธมฺมสฺสวนํ โฆเสติ. ภิกฺขู ตสฺส ถามํ ตฺวา "ปทภาณํ ภณ สามเณร าติ อชฺเฌสนฺติ. โส "มยฺหํ หทยํ วาโต วา รุชฺชติ, กาโส วา พาธตี ติ กญฺจิ ปจฺจาหารํ อกตฺวา ธมฺมาสนํ อภิรูหิตฺวา อากาสคงฺคํ โอตาเรนฺโต วิย ปทภาณํ วตฺวา โอตรนฺโต "มยฺหํ มาตาปิตูนํ อิมสฺมึ ภญฺเ ปตฺตึ ทมฺมีติ วทติ. ตสฺส มนุสฺสา มาตาปิตูนํ ปตฺติยา ทินฺนภาวํ น ชานนฺติ. อนนฺตรตฺตภาเว ปน สฺส มาตา ยกฺขินี หุตฺวา นิพฺพตฺติ. สา เทวตาหิ สทฺธึ อาคนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา สามเณเรน ทินฺนํ ปตฺตึ ๑ "อนุโมทามิ ตาต าติ วทติ. สีลสมฺปนฺนา จ นาม ภิกฺขู สเทวกสฺส โลกสฺส ปิยา โหนฺติ; ตสฺมา สามเณเร เทวตา สลชฺชา สคารวา มหาพฺรหฺมานํ วิย อคฺคิกฺขนฺธํ วิย จ ตํ มญฺนฺติ. สามเณเร คารเวน ตญฺจ ยกฺขินึ ครุ กตฺวา ปสฺสนฺติ; ธมฺมสฺสวนยกฺขสมาคมาทีสุ "สานุมาตา ติ ๒ ยกฺขินิยา อคฺคาสนํ อคฺโคทกํ อคฺคปิณฺฑํ เทนฺติ. มเหสกฺขาปิ ยกฺขา ตํ ทิสฺวา มคฺคา โอกฺกมนฺติ, อาสนา วุฏฺหนฺติ.
	อถ โส สามเณโร วุฑฺฒิมนฺวาย ปริปกฺกินฺทฺริโย อนภิรติยา ปีฬิโต
อนภิรตึ วิโนเทตุ อสกฺโกนฺโต ปรุฬฺหเกสนโข กิลิฏฺนิวาสนปารุปโน กสฺสจิ อนาโรเจตฺวา ปตฺตจีวรม าทาย เอกโกว มาตุ ฆรํ อคมาสิ. อุปาสิกา ปุตฺตํ ทิสฺวา วนฺทิตฺวา อาห "ตาต ตฺวํ ปุพฺเพ อาจริยุปชฺฌาเยหิ วา ทหรสามเณเรหิ วา สทฺธึ อิธ าคจฺฉสิ, กสฺมา เอกโกว าสิ อชฺช อาคโต ติ. โส อุกฺกณฺิตภาวํ อาโรเจสิ. สทฺธา อุปาสิกา นานปฺปกาเรน ฆราวาเส อาทีนวํ ทสฺเสตฺวา ปุตฺตํ โอวทมานาปิ สญฺาเปตุ อสกฺโกนฺตี "อปฺเปวนาม อตฺตโน ธมฺมตายปิ สลฺลกฺเขยฺย าติ อนุยฺโยเชตฺวา "ติฏฺ ตาต, ยาว เต ยาคุภตฺตํ สมฺปาเทมิ, ยาคุ ปิวิตฺวา กตภตฺตกิจฺจสฺส เต มนาปานิ วตฺถานิ นีหริตฺวา ทสฺสามี ติ วตฺวา อาสนํ ปญฺาเปตฺวาว อทาสิ. นิสีทิ สามเณโร. อุปาสิกา มุหุตฺเตเนว ยาคุขชฺชกํ สมฺปาเทตฺวา อทาสิ. อถ สา "ภตฺตํ สมฺปาเทสฺสามี ติ อวิทูเร นิสินฺนา ตณฺฑุเล โธวติ. ตสฺมึ สมเย สา ยกฺขินี "กหํ นุ โข สามเณโร, กจฺจิ ภิกฺขาหารํ ลภติ โน ติ อาวชฺชมานา ตสฺส วิพฺภมิตุกามตาย นิสินฺนภาวํ ตฺวา "มา เหว โข เม เทวตานํ อนฺตเร ลชฺชํ อุปฺปาเทยฺย,๓ คจฺฉามิ สฺส วิพฺภมเน อนฺตรายํ กริสฺสามี ติ อาคนฺตฺวา ตสฺส สรีเร อธิมุจฺจิตฺวา คีวํ ปริวตฺเตตฺวา [๔] ภูมิยํ ปาเตสิ.๕ โส อกฺขีหิ ปริวตฺเตหิ เขเฬน ปคฺฆรนฺเตน ภูมิยํ วิปฺผนฺทิ. ๖ อุปาสิกา ปุตฺตสฺส ตํ วิปฺปการํ ทิสฺวา เวเคน าคนฺตฺวา ปุตฺตํ อาลิงฺคิตฺวา อุรูสุ นิปชฺชาเปสิ. สกลคามวาสิโน อาคนฺตฺวา พลิกมฺมาทีนิ กรึสุ. อุปาสิกา ปน ปริเทวมานา อิมา คาถา อภาสิ
	"จาตุทฺทสึ ปญฺจทสึ ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี ปาริหาริยปกฺขญฺ จ ๗ อฏฺงฺคสุสมาคตํ อุโปสถํ อุปวสนฺติ พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ เย, น เตหิ ยกฺขา กีฬนฺติ' อิติ เม อรหตํ สุตํ: สา ทานิ อชฺช ปสฺสามิ ยกฺขา กีฬนฺติ สานุนา ติ.
อุปาสิกาย วจนํ สุตฺวา
	"จาตุทฺทสึ ปญฺจทสึ ยา จ ปกฺขสฺส อฏฺมี ปาริหาริยปกฺขญฺ จ อฏฺงฺคสุสมาคตํ อุโปสถํ อุปวสนฺติ พฺรหฺมจริยํ จรนฺติ เย, น เตหิ ยกฺขา กีฬนฺติ' สาหุ เต อรหตํ สุตนฺ ติ
วตฺวา อาห
	"สานุ ปพุทฺธํ วชฺชาหิ ยกฺขานํ วจนํ อิทํ `มากาสิ ปาปกํ กมฺมํ อาวิ วา ยทิ วา รโห; สเจ ตฺวํ ปาปกํ กมฺมํ กริสฺสสิ กโรสิ วา, น เต ทุกฺขา ปมุตฺย ตฺถิ อุปจฺจาปิ ๘ ปลายโต ติ,
"เอวํ ปาปกมฺมํ กตฺวา สกุณสฺส วิย อุปฺปติตฺวา ปลายโตปิ เต โมกฺโข นตฺถี ติ วตฺวา สา ยกฺขินี สามเณรํ มุญฺจิ. โส อกฺขีนิ อุมฺมิเลตฺวา มาตรํ เกเส วิกฺกิรยนฺตึ อสฺสสนฺตึ [๙] โรทมานํ สกลคามวาสิโน จ สนฺนิปติเต ทิสฺวา อตฺตโน ยกฺเขน คหิตภาวํ อชานนฺโต "อหํ ปุพฺเพ ปีเ นิสินฺโน, มาตา เม อวิทูเร นิสีทิตฺวา ตณฺฑุเล โธวิ, อิทานิ ปน มฺหิ ภูมิยํ นิปนฺโน; กึ นุ โข เอตนฺ ติ นิปนฺนโกว ๑๐ มาตรํ อาห
	"มตํ วา อมฺม โรทนฺติ โย วา ชีวํ น ทิสฺสติ; ชีวนฺตํ อมฺม ปสฺสนฺตี กสฺมา มํ อมฺม โรทสี ติ.
อถ สฺส มาตา วตฺถุกามกฺกิเลสกาเม ปหาย ปพฺพชิตสฺส ปุน วิพฺภมนตฺถํ อาคมเน อาทีนวํ ทสฺเสนฺตี อาห
	"มตํ วา ปุตฺต โรทนฺติ, โย วา ชีวํ น ทิสฺสติ; โย จ กาเม จชิตฺวาน ปุนราวตฺตเต ๑๑ อิธ, ตํ วาปิ ปุตฺต โรทนฺติ, ปุน ชีวํ มโต หิ โส ติ.
เอวญฺจ ปน วตฺวา ฆราวาสํ กุกฺกุลสทิสญฺเจว นรกสทิสญฺจ กตฺวา ฆราวาเส อาทีนวํ ทสฺเสนฺตี ปุน อาห
	"กุกฺกุลา ๑๒ อุพฺภโต ตาต กุกฺกุลํ ๑๓ ปติตุมิ จฺฉสิ, นรกา อุพฺภโต ตาต นรกํ ปติตุมิ จฺฉสี ติ.
อถ นํ "ปุตฺต ภทฺทํ ตว โหตุ, มยมฺ ปน `อยํ โน ปุตฺตโก ฑยฺหมานเคหา ภณฺฑํ วิย นีหริตฺวา พุทฺธสาสเน ปพฺพชิโต ๑๔ ฆราวาเส ปุน ฑยฺหิตุ อิจฺฉติ, อภิธาวถ ปริตฺตายถ โน ติ อิมม ตฺถํ กสฺส อุชฺฌาปยาม กํ นิชฺฌาปยาม าติ ทีเปตุ อิมํ คาถม าห
	"อภิธาวถ ภทฺทนฺ เต, กสฺส อุชฺฌาปยาม เส อาทิตฺตา นีหฏํ ๑๕ ภณฺฑํ ปุน ฑยฺหิตุมิ จฺฉสี ติ.
	โส, มาตริ กเถนฺติยา, สลฺลกฺเขตฺวา "นตฺถิ มยฺหํ คิหิภาเวน
อตฺโถ ติ อาห. อถ สฺส มาตา `สาธุ ตาต าติ ตุฏฺา ปณีตโภชนํ โภเชตฺวา "กติวสฺโส สิ ตาตาติ ปุจฺฉิตฺวา ปริปุณฺณวสฺสภาวํ ตฺวา ติจีวรํ ปฏิยาเทสิ. โส ปริปุณฺณปตฺตจีวโร อุปสมฺปทํ ลภิ.
	อถ สฺส อจิรุปสมฺปนฺนสฺส สตฺถา จิตฺตนิคฺคเห อุสฺสาหํ
ชเนนฺโต "จิตฺตํ นาเม ตํ นานารมฺมเณสุ ทีฆรตฺตํ จาริกํ จริ, ๑๖ ตํ ๑๗ อนิคฺคณฺหนฺตสฺส โสตฺถิภาโว นาม นตฺถิ; ตสฺมา องฺกุเสน มตฺตหตฺถิโน วิย จิตฺตสฺส นิคฺคณฺหเน โยโค กรณีโย ติ วตฺวา อิมํ คาถม าห
	"อิทํ ปุเร จิตฺตมจาริ จาริกํ เยนิจฺฉกํ ยตฺถกามํ ยถาสุขํ, ตท ชฺช หํ นิคฺคหิสฺสามิ โยนิโส หตฺถึ ปภินฺนํ วิย องฺกุสคฺคาโห ติ.
	ตสฺสตฺโถ: อิทํ จิตฺตํ นาม อิโต ปุเร รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ
ราคาทีนํ เยนากาเรน ๑๘ อิจฺฉติ ตสฺส วเสน เยนิจฺฉกํ ยตฺเถวสฺส กาโม อุปฺปชฺชติ ตสฺส วเสน ยตฺถกามํ ยถา วิจรนฺตสฺส สุขํ โหติ ตเถว วิจรณโต ยถาสุขํ ทีฆรตฺตํ จาริกํ จริ, ตํ อชฺช อหํ ปภินฺนํ มตฺตํ หตฺถึ หตฺถาจริยสงฺขาโต เฉโก องฺกุสคฺคาโห องฺกุเสน วิย โยนิโส มนสิกาเรน นิคฺคณฺหิสฺสามิ น าสฺส วีติกฺกมิตุ ทสฺสามี ติ.

	เทสนาวสาเน สานุนา สทฺธึ ธมฺมสฺสวนาย อุปสงฺกมนฺตานํ
พหูนํ เทวตานํ ธมฺมาภิสมโย อโหสิ. โส จ ายสฺมา เตปิฏกํ พุทฺธวจนํ อุคฺคณฺหิตฺวา มหาธมฺมกถิโก หุตฺวา วีสวสฺสสตํ ตฺวา สกลชมฺพุทีปํ สงฺโขเภตฺวา ปรินิพฺพายี ติ.
สานุสามเณรวตฺถุ.
************
๑. อิโต ปรํ "อนุโมทนฺตีติ วา "อนุโมทมานาติ วา ปเทน นฏฺเน ภวิตพฺพํ. อถวา "สามเณเรนาติ อาคตฏฺาเน "ตยาติ ปเทน ภวิตพฺพํ. ยุ. "สามเณเรน ฯเปฯ วทติ. ๒. สี. ยุ. สานุมาตาย. ๓. ม. สามเณโร เม มเหสกฺขานํ เทวตานํ อนฺตเร ลชฺชํ อุปฺปาเทยฺย. สี. มาเหว โข เม เทวตานํ อนฺตเร ลชฺชา อุปฺปชฺเชยฺย. ๔. ม. สี. ยุ. เอตฺถนฺตเร "เขเฬน ปคฺฆรนฺเตนาติ อตฺถิ. ๕. ม. นิปติ. สี. ยุ. วิปฺผนฺทิ. ๖. ม. สี. ยุ. "โส อกฺขีหิ ฯเปฯ วิปฺผนฺทีติ นตฺถิ. ๗. ปาลิยญฺหิ "ปาริหาริกปกฺขญฺจาติ ทิสฺสติ. ๘. อุปฺปจฺจาปีติ. สํ. ส. ๑๕/๓๐๗. . ว. [๙] ม. เอตฺถนฺตเร ปสฺสสนฺตินฺติ อตฺถิ. ๑๐. สี. ยุ. นิสินฺนโก ว. ๑๑. ปาลิยญฺหิ "ปุนราคจฺฉเตติ ทิสฺสติ. ๑๒. กุกฺกุฬา. ๑๓. สี. ยุ. กุกฺกุเฬ. ๑๔. ปพฺพชาปิโต [?] ๑๕. ปาลิยํ "นิพฺภตนฺติ ทิสฺสติ. สํ. ส. ๑๕/๓๐๘. . ว. ๑๖. ม. สี. ยุ. จรนฺตํ. ๑๗. ม. สี. ยุ. "ตนฺติ นตฺถิ. ๑๘. ม. สี. เยน การเณน. ยุ. เยน เกนจิ การเณน.