ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๒. สูกรโปติกาวตฺถุ. (๒๔๑)

	"ยถาปิ มูเลติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต เอกํ
คูถสูกรโปติกํ อารพฺภ กเถสิ.

	เอกสฺมึ กิร ทิวเส สตฺถา ราชคหํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺโต เอกํ
สูกรโปติกํ ทิสฺวา สิตํ ปาตฺวากาสิ. ตสฺส สิตํ กโรนฺตสฺส มุขวิวรวินิคฺคตํ ทสฺสโนภาสมณฺฑลํ ทิสฺวา อานนฺทตฺเถโร "โก นุ โข ภนฺเต เหตุ, โก ปจฺจโย สิตสฺส ปาตุกมฺมาย าติ สิตการณํ ปุจฺฉิ. อถ นํ สตฺถา อาห "ปสฺสํเสตํ อานนฺท สูกรโปติกนฺ ติ. "อาม ภนฺเต ติ. "เอสา กกุสนฺธสฺส ภควโต สาสเน เอกาย อาสนสาลาย สามนฺตา กุกฺกุฏี อโหสิ, สา เอกสฺส โยคาวจรสฺส วิปสฺสนากมฺมฏฺานํ สชฺฌายนฺตสฺส ธมฺมโฆสํ สุตฺวา ตโต จุตา ราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา อุพฺพรี นาม ราชธีตา อโหสิ, สา อปรภาเค สรีรวลญฺชนฏฺานํ ปวิฏฺา ปุฬวกราสึ ทิสฺวา ตตฺถ ปุฬวกสญฺํ อุปฺปาเทตฺวา ปมชฺฌานํ ปฏิลภิ, สา ตตฺถ ยาวตายุกํ ตฺวา ตโต จุตา พฺรหฺมโลเก นิพฺพตฺติ, ตโต จวิตฺวา จ ปน คติวเสน อาลุลมานา อิทานิ สูกรโยนิยํ นิพฺพตฺติ; อิทํ การณํ ทิสฺวา มยา สิตํ ปาตุกตนฺติ. ตํ สุตฺวา อานนฺทตฺเถรปฺปมุขา ภิกฺขู มหนฺตํ สํเวคํ ปฏิลภึสุ. สตฺถา เตสํ สํเวคํ อุปฺปาเทตฺวา ราคตณฺหาย อาทีนวํ ปกาเสนฺโต อนฺตรวีถิยํ ิตโกว อิมา คาถา อภาสิ
	"ยถาปิ มูเล อนุปทฺทเว ทฬฺเห ฉินฺโนปิ รุกฺโข ปุนเรว รูหติ, เอวมฺปิ ตณฺหานุสเย อนูหเต นิพฺพตฺตตี ทุกฺขมิ ทํ ปุนปฺปุนํ.
	ยสฺส ฉตฺตึสติโสตา มนาปสฺสวนา ภุสา, มหา วหนฺติ ทุทฺทิฏฺึ สงฺกปฺปา ราคนิสฺสิตา. สวนฺติ สพฺพธี โสตา ลตา อุพฺภิชฺช ติฏฺติ, ตญฺ จ ทิสฺวา ลตํ ชาตํ มูลํ ปญฺาย ฉินฺทถ.
	สริตานิ สิเนหิตานิ จ โสมนสฺสานิ ภวนฺติ ชนฺตุโน, เต สาตสิตา สุเขสิโน, เต เว ชาติชรูปคา นรา. ตสิณาย ปุรกฺขตา ปชา ปริสปฺปนฺติ สโสว พาธิโต ๑, สํโยชนสงฺคสตฺตา ๒ ทุกฺขมุเปนฺติ ปุนปฺปุนํ จิราย. ตสิณาย ปุรกฺขตา ปชา ปริสปฺปนฺติ สโส ว พาธิโต ๑. ตสฺมา ตสิณํ วิโนทเย ภิกฺขุ ๓ อากงฺขํ ๔ วิราคม ตฺตโน ติ.
	ตตฺถ "มูเลติ: [ยสฺส รุกฺขสฺส] จตูสุ ทิสาสุ เหฏฺา จ
อุชุกเมว คเต ปญฺจวิเธ มูเล เฉทนผาลนวิชฺฌนาทีนํ เกนจิ อุปทฺทเวน อนุปทฺทเว ถิรปตฺตตาย ทฬฺเห [โส] รุกฺโข อุปริจฺฉินฺโนปิ สาขานุสาขานํ วเสน ปุนเทว รุหติ; เอวเมว ฉทฺวาริกาย ตณฺหาย อนุสเย อรหตฺตมคฺคญฺาเณน อนูหเต อสมุจฺฉินฺเน, ตสฺมึ ตสฺมึ ภเว ชาติอาทิเภทํ อิทํ ทุกฺขํ ปุนปฺปุนํ นิพฺพตฺตติเยว าติ อตฺโถ.
	ยสฺสาติ: ยสฺส ปุคฺคลสฺส อิติ อชฺฌตฺติกสฺสุ ปาทาย อฏฺารส
ตณฺหาวิจริตานิ พาหิรสฺสุ ปาทาย อฏฺารส ตณฺหาวิจริตานี ติ อิเมสํ ตณฺหาวิจริตานํ วเสน ฉตฺตึสติยา ๕ โสเตหิ สมนฺนาคตา มนาเปสุ รูปาทีสุ อาสวติ ปวตฺตตี ติ มนาปสฺสวนา ตณฺหา ภุสา พลวตี โหติ, ตํ ปุคฺคลํ วิปนฺนญฺาณตาย ทุทฺทิฏฺึ ปุนปฺปุนํ อุปฺปชฺชนโต มหนฺตภาเวน มหา หุตฺวา ฌานํ วา วิปสฺสนํ วา อนิสฺสาย ราคนิสฺสิตา สงฺกปฺปา วหนฺตี ติ อตฺโถ.
	สวนฺติ สพฺพธี โสตาติ: อิเม ตณฺหาโสตา จกฺขุทฺวาราทีนํ วเสน
สพฺเพสุ รูปาทีสุ อารมฺมเณสุ สวนโต สพฺพาปิ รูปตณฺหา ฯเปฯ ธมฺมตณฺหา ติ สพฺพภเวสุ วา สวนโต สพฺพธิ สวนฺติ นาม.
	ลตาติ: ปลิเวนตฺเถน สํสิพฺพนตฺเถน จ ลตา วิย าติ ลตา.
	อุพฺภิชฺช ติฏฺตีติ: ฉหิ ทฺวาเรหิ อุปฺปชฺชิตฺวา รูปาทีสุ
อารมฺมเณสุ ติฏฺติ.
	ตญฺจ ทิสฺวาติ: ตํ ปน ตณฺหาลตํ "เอตฺเถ สา ตณฺหา
อุปฺปชฺชมานา อุปฺปชฺชตี ติ ชาตฏฺานวเสน ทิสฺวา.
	ปญฺายาติ: สตฺเถน วเน ชาตํ ลตํ วิย มคฺคปฺปญฺาย
มูเล ฉินฺทถ าติ อตฺโถ.
	สริตานีติ: อนุสฏานิ ปยาตานิ.
	สิเนหิตานีติ: จีวราทีสุ ปวตฺตสิเนหวเสน สิเนหิตานิ จ,
ตณฺหาสิเนหมกฺขิตานี ติ อตฺโถ.
	โสมนสฺสานีติ: ตณฺหาวสิกสฺส ชนฺตุโน เอวรูปานิ
โสมนสฺสานิ ภวนฺติ.
	เต สาตสิตาติ: เต ตณฺหาวสิกา ปุคฺคลา สาตนิสฺสิตา
สุขนิสฺสิตาว หุตฺวา สุเขสิโน สุขปริเยสิโน ภวนฺติ.
	เต เวติ: เย เอวรูปา นรา, เต ชาติชราพฺยาธิมรณานิ
อุปคจฺฉนฺติเยว าติ ชาติชรูปคา นาม โหนฺติ.
	ปชาติ: อิเม สตฺตา ตาสกรเณน ตสิณา ติ สงฺขํ คตาย
ตณฺหาย ปุรกฺขตา ปริวาริตา หุตฺวา.
	พาธิโตติ: ลุทฺทเกน อรญฺเ พทฺโธ สโส วิย ปริสปฺปนฺติ
ภายนฺติ.
	สํโยชนสงฺคสตฺตาติ: ทสวิเธน สํโยชเนน เจว สตฺตวิเธน
ราคสงฺคาทินา จ สตฺตา พทฺธา ตสฺมึ วา ลคฺคา หุตฺวา.
	จิรายาติ: จิรํ ทีฆมทฺธานํ ปุนปฺปุนํ ชาติอาทิกํ ทุกฺขํ
อุปคจฺฉนฺตี ติ อตฺโถ.
	ตสฺมาติ: ยสฺมา ตสิณาย ปุรกฺขตา ปลิเวิตา สตฺตา, ตสฺมา
อตฺตโน วิราคํ ราคาทิวิคมนํ นิพฺพานํ ปฏฺเนฺโต อากงฺขมาโน ภิกฺขุ อรหตฺตมคฺเคเนว ตํ ตสิณํ วิโนทเย ปนุทิตฺวา นีหริตฺวา ฉฑฺเฑยฺย าติ อตฺโถ.

	เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสุ.

	สาปิ โข สูกรโปติกา ตโต จวิตฺวา สุวณฺณภูมิยํ ราชกุเล
นิพฺพตฺติ, ตโต จุตา ตเถว พาราณสิยํ นิพฺพตฺติ, ตโต จวิตฺวา สุปฺปารกปฏฺฏเน อสฺสวาณิชเคเห นิพฺพตฺติ, ตโต จุตา คาวิรปฏฺฏเน นาวิกสฺส เคเห นิพฺพตฺติ, ตโต จุตา อนุราธปุเร อิสฺสรเคเห นิพฺพตฺติ, ตโต จุตา ตสฺเสว ทกฺขิณาย ทิสาย เภกฺกนฺตคาเม ๖ สุมนสฺส นาม กุฏุมฺพิกสฺส เคเห ธีตา นาเมน สุมนา นาม หุตฺวา นิพฺพตฺติ. อถ สฺสา ปิตา, ตสฺมึ คาเม ฉฑฺฑิเต, ทีฆวาปีรฏฺํ คนฺตฺวา มหามุนิคาเม นาม วสิ. ตตฺถ นํ ทุฏฺคามณีรญฺโ อมจฺโจ ลกุณฺฏกอติมฺพโร นาม เกนจิเทว กรณีเยน คโต ทิสฺวา มหนฺตํ มงฺคลํ กตฺวา ตํ อาทาย มหาปุณฺณคามํ คโต. อถ นํ โกฏิปพฺพตมหาวิหารวาสี มหาอตุลตฺ- เถโร ๗ นาม ตตฺถ ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺสา เคหทฺวาเร ิโต ทิสฺวา ภิกฺขูหิ สทฺธึ กเถสิ "อาวุโส สูกรโปติกา นาม ลกุณฺฏกอติมฺพรมหามตฺตสฺส ภริยาภาวํ ปตฺตา, อโห อจฺฉริยนฺ ติ. สา ตํ กถํ สุตฺวา อตีตภเว อุคฺฆาเฏตฺวา ชาติสฺสรญฺาณํ ปฏิลภิ. ตํขณํเยว อุปฺปนฺนสํเวคา สามิกํ ยาจิตฺวา มหนฺเตน อิสฺสริเยน ปญฺจพลกตฺเถรีนํ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ติสฺสมหาวิหาเร มหาสติปฏฺานสุตฺตกถํ สุตฺวา โสตาปตฺติผเล ปติฏฺหิ, ปจฺฉา ทมิฬมทฺทเน กเต, มาตาปิตูนํ วสนฏฺานํ เภกฺกนฺตคามเมว คนฺตฺวา ตตฺถ วสนฺตี กลฺลกมหาวิหาเร อาสีวิสูปมสุตฺตํ สุตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณิ. สา ปรินิพฺพานทิวเส ภิกฺขุนีหิ ปุจฺฉิตา ภิกฺขุนีสงฺฆสฺส สพฺพํ อิมํ ปวตฺตึ นิรนฺตรํ กเถตฺวา สนฺนิปติตสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส มชฺเฌ มณฺฑลารามวาสินา ธมฺมปทภาณกมหาติสฺสตฺเถเรน สทฺธึ สํสนฺเทตฺวา "อหํ ปุพฺเพ มนุสฺสโยนิโต จุตา กุกฺกุฏี หุตฺวา ตตฺถ เสนสฺส สนฺติกา สีสจฺเฉทํ ปตฺวา ราชคเห นิพฺพตฺตา ปริพฺพาชิกาสุ ปพฺพชิตฺวา ปมชฺฌานภูมิยํ นิพฺพตฺตา ตโต จุตา เสฏฺิกุเล นิพฺพตฺตา นจิรสฺเสว จวิตฺวา สูกรโยนึ คนฺตฺวา ตโต จุตา สุวณฺณภูมึ ตโต พาราณสึ ตโต สุปฺปารกปฏฺฏนํ ตโต คาวิรปฏฺฏนํ ตโต อนุราธปุรํ ตโต เภกฺกนฺตคามนฺ ติ เอวํ สมวิสเม เตรส ๘ อตฺตภาเว ปตฺวา อิทานิ อุกฺกฏฺเ ชาตา, สพฺเพปิ อปฺปมาเทน สมฺปาเทถ าติ วตฺวา จตสฺโส ปริสา สํเวเชตฺวา ปรินิพฺพายี ติ.
สูกรโปติกาวตฺถุ.
************
๑. ม. พนฺธิโต. ๒. ม. สํโยชนสงฺคสตฺตกา. ๓. ม. ภิกฺขูตินตฺถิ. ๔. ม. อากงฺขนฺต. ๕. อภิ. วิ. ๓๕/๕๓๐. ๖. สี. ม. ยุ. โภกฺกนฺตคาเม. ๗. ม. มหาอนุรุทฺธตฺเถโร. ๘. ทฺวาทเสว.