ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๓๓. โชติกตฺเถรวตฺถุ. (๒๙๖)

	"โยธ ตณฺหนฺติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เวฬุวเน วิหรนฺโต
โชติกตฺเถรํ อารพฺภ กเถสิ.

	ตตฺร ายํ อนุปุพฺพีกถา:
	"อตีเต กิร พาราณสิยํ เทฺว ภาตโร กุฏุมฺพิกา มหนฺตํ
อุจฺฉุกฺเขตฺตํ กาเรสุ. อเถกทิวสํ กนิฏฺภาตา อุจฺฉุกฺเขตฺตํ คนฺตฺวา "เอกํ เชฏฺภาติกสฺส ทสฺสามิ, เอกํ มยฺหํ ภวิสฺสตี ติ เทฺว อุจฺฉุยฏฺิโย รสสฺส อนิกฺขมนตฺถาย ฉินฺนฏฺาเน พนฺธิตฺวา คณฺหิ. ตทา กิร อุจฺฉูนํ ยนฺเตน ปีฬนกิจฺจํ นตฺถิ, อคฺเค วา มูเล วา ฉินฺทิตฺวา อุกฺขิตฺตกาเล ธมกรกโต อุทกํ วิย สยเมว รโส นิกฺขมติ. ตสฺส ปน เขตฺตโต อุจฺฉุยฏฺิโย คเหตฺวา อาคมนกาเล คนฺธมาทนปพฺพเต ปจฺเจกพุทฺโธ สมาปตฺติโต วุฏฺาย "กสฺส นุ โข อชฺช อนุคฺคหํ กริสฺสามี ติ อุปธาเรนฺโต ตํ อตฺตโน าณชาเล ปวิฏฺํ ทิสฺวา สงฺคหํ กาตุ สมตฺถภาวญฺจ สฺส ตฺวา ปตฺตจีวรม าทาย อิทฺธิยา อาคนฺตฺวา ตสฺส ปุรโต อฏฺาสิ. โส ตํ ทิสฺวา ว ปสนฺนจิตฺโต อุตฺตรสาฏกํ อุจฺจตเร ภูมิปฺปเทเส อตฺถริตฺวา "ภนฺเต อิธ นิสีทถ าติ ปจฺเจกพุทฺธํ นิสีทาเปตฺวา "ปตฺตํ อุปนาเมถ าติ อุจฺฉุยฏฺิยา พนฺธนฏฺานํ โมเจตฺวา ปตฺตสฺส อุปริ อกาสิ. รโส โอตริตฺวา ปตฺตํ ปูเรสิ. ปจฺเจกพุทฺเธน ตสฺมึ รเส ปีเต, "สาธุกํ วต เม อยฺเยน รโส ปีโต, สเจ เม เชฏฺภาติโก มูลํ อาหราเปสฺสติ, มูลํ ทสฺสามิ; สเจ ปตฺตึ อาหราเปสฺสติ, ปตฺตึ ทสฺสามี ติ จินฺเตตฺวา "ภนฺเต ปตฺตํ อุปนาเมถ าติ ทุติยํปิ อุจฺฉุยฏฺึ โมเจตฺวา รสํ อทาสิ. "ภาตา เม อุจฺฉุกฺเขตฺตโต อญฺํ อุจฺฉุ อาหริตฺวา ขาทิสฺสตี ติ เอตฺตกํปิ กิร สฺส วญฺจนจิตฺตํ นาโหสิ. ปจฺเจกพุทฺโธ ปน ปมํ อุจฺฉุรสสฺส ปีตตฺตา ตํ อุจฺฉุรสํ อญฺเหิ สทฺธึ สํวิภชิตุกาโม หุตฺวา คเหตฺวาว นิสีทิ. โส ตสฺส อาการํ ตฺวา ปญฺจปฺปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต โย อยํ มยา ทินฺโน อคฺครโส, อิมสฺส นิสฺสนฺเทน เทวมนุสฺเสสุ สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา ปริโยสาเน ตุมฺเหหิ ปตฺตธมฺมเมว ปาปุเณยฺยนฺ ติ ปตฺถนํ เปสิ. ปจฺเจกพุทฺโธปิ สฺส "เอวํ โหตู ติ วตฺวา "อิจฺฉิตํ ปตฺถิตํ ตุยฺหนฺ ติ อาทีหิ ทฺวีหิ คาถาหิ อนุโมทนํ กตฺวา, ยถา โส ปสฺสติ, เอวํ อธิฏฺหิตฺวา อากาเสน คนฺธมาทนํ คนฺตฺวา ปญฺจนฺนํ ปจฺเจกพุทฺธสตานํ รสํ อทาสิ. โส ตํ ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา ภาตุ สนฺติกํ คนฺตฺวา, "กหํ คโต สี ติ วุตฺเต, "อุจฺฉุกฺเขตฺตํ โอโลเกตุ คโต มฺหี ติ, "กึ ตาทิเสน อุจฺฉุกฺเขตฺตํ คเตน, นนุ นาม เอกํ วา เทฺว วา อุจฺฉุยฏฺิโย อาทาย อาคนฺตพฺพํ ภเวยฺย าติ ภาตรา วุตฺโต, "อาม ภาติก, เทฺว เม อุจฺฉุยฏฺิโย คหิตา, เอกํ ปน ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา มม อุจฺฉุยฏฺิโต รสํ ทตฺวา `มูลํ วา ปตฺตึ วา ทสฺสามี ติ ตุมฺหากํปิ เม อุจฺฉุยฏฺิโต รโส ทินฺโน; กินฺนุ โข ตสฺส มูลํ คณฺหิสฺสถ อุทาหุ ปตฺตินฺ ติ อาห. "กึ ปน ปจฺเจกพุทฺเธน กตนฺ ติ. "มม อุจฺฉุยฏฺิโต รสํ ปิวิตฺวา ตุมฺหากํ อุจฺฉุยฏฺิโต รสํ อาทาย อากาเสน คนฺธมาทนํ คนฺตฺวา ปญฺจสตานํ ปจฺเจกพุทฺธานํ อทาสี ติ. โส, ตสฺมึ กเถนฺเตเยว, นิรนฺตรํ ปีติยา ผุฏฺสรีโร หุตฺวา "เตน เม ปจฺเจกพุทฺเธน ทิฏฺธมฺมสฺเสว อธิคโม ภเวยฺย าติ ปตฺถนํ อกาสิ. เอวํ กนิฏฺเน ติสฺโส สมฺปตฺติโย ปตฺถิตา, เชฏฺเน ปน อรหตฺตํ ปตฺถิตนฺ ติ. อิทํ เตสํ ปุพฺพกมฺมํ.
	เต ยาวตายุกํ ตฺวา ตโต จุตา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา
เอกํ พุทฺธนฺตรํ เขปยึสุ. เตสํ เทวโลกํ คตกาเลเยว วิปสฺสี สมฺมาสมฺพุทฺโธ โลเก อุปฺปชฺชิ. เตปิ เทวโลกโต จวิตฺวา พนฺธุมติยํ เอกสฺมึ กุลเคเห เชฏฺโ เชฏฺโว หุตฺวา กนิฏฺโ กนิฏฺโว หุตฺวา ปฏิสนฺธึ คณฺหึสุ. เตสุ เชฏฺสฺส "เสโน ติ นามํ อกํสุ, กนิฏฺสฺส "อปราชิโตติ. เตสุ วยปฺปตฺตกาเล กุฏุมฺพํ สณฺเปตฺวา วิหรนฺเตสุ "พุทฺธรตนํ โลเก อุปฺปนฺนํ, ธมฺมรตนํ, สงฺฆรตนํ, ทานานิ เทถ, ปุญฺานิ กโรถ, [๑] อชฺช จาตุทฺทสี, อชฺช ปณฺณรสี, อุโปสถํ กโรถ, ธมฺมํ สุณาถ าติ ธมฺมโฆสกสฺส พนฺธุมตีนคเร โฆสนํ สุตฺวา มหาชนํ ปุเรภตฺตํ ทานํ ทตฺวา ปจฺฉาภตฺตํ ธมฺมสฺสวนาย คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา เสนกุฏุมฺพิโก "กหํ คจฺฉถ าติ ปุจฺฉิตฺวา, "สตฺถุ สนฺติกํ ธมฺมสฺสวนาย าติ วุตฺเต, "อหํปิ คมิสฺสามี ติ เตหิ สทฺธึเยว คนฺตฺวา ปริสปริยนฺเต นิสีทิ. สตฺถา ตสฺส อชฺฌาสยํ วิทิตฺวา อนุปุพฺพีกถํ กเถสิ. โส สตฺถุ ธมฺมํ สุตฺวา ปพฺพชฺชาย อุสฺสาหชาโต สตฺถารํ ปพฺพชฺชํ ยาจิ. อถ นํ สตฺถา "อตฺถิ ปน เต อปโลเกตพฺพา าตกา ติ ปุจฺฉิ. "อตฺถิ ภนฺเต ติ. "เตนหิ อปโลเกตฺวา เอหี ติ. โส กนิฏฺสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "ยํ อิมสฺมึ กุเล สาปเตยฺยํ, ตํ สพฺพํ ตว โหตู ติ อาห. "ตุมฺเห ปน สามี ติ. "อหํ สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิสฺสามี ติ. "สามิ กึ วเทถ, อหํ, มาตริ มตาย, มาตรํ วิย, ปิตริ มเต, ปิตรํ วิย ตุมฺเห อลตฺถํ; อิทํ กุลํ มหาโภคํ, เคเห ิเตเนว สกฺกา ปุญฺานิ กาตุ, มา เอวํ กริตฺถ าติ. "มยา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺโม สุโต, น สกฺกา ตํ อคารมชฺเฌ ิเตน ปูเรตุ; ปพฺพชิสฺสาเมวาหํ, ตฺวํ นิวตฺตาหี ติ. เอวํ โส กนิฏฺํ นิวตฺตาเปตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา ลทฺธูปสมฺปโท น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปาปุณิ. กนิฏฺโปิ "ภาตุ ปพฺพชิตสฺส สกฺการํ กริสฺสามี ติ สตฺตาหํ พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส ทานํ ทตฺวา ภาตรํ วนฺทิตฺวา อาห "ภนฺเต ตุมฺเหหิ อตฺตโน ภวนิสฺสรณํ กตํ, อหํ ปน ปญฺจหิ กามคุเณหิ พทฺโธ, นิกฺขมิตฺวา ปพฺพชิตุ น สกฺโกมิ; มยฺหํ เคเห ิตสฺเสว อนุจฺฉวิกํ มหนฺตํ ปุญฺกมฺมํ อาจิกฺขถ าติ. อถ นํ เถโร "สาธุ ปณฺฑิต สตฺถุ คนฺธกุฏึ กาเรหี ติ อาห. โส "สาธูติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา นานาทารูนิ อาหราเปตฺวา ถมฺภาทีนํ อตฺถาย ตจฺฉาเปตฺวา เอกํ สุวณฺณขจิตํ เอกํ รชตขจิตํ เอกํ มณิขจิตนฺ ติ สพฺพานิ สตฺต รตนขจิตานิ กาเรตฺวา เตหิ คนฺธกุฏึ กาเรตฺวา สตฺตรตนขจิตาเหว ฉทนิฏฺกาหิ ฉาทาเปสิ. คนฺธกุฏิยา กรณกาเลเยว ปน ตํ อตฺตโน สมานนามโก อปราชิโตเยว นาม ภาคิเนยฺโย อุปสงฺกมิตฺวา "อหํปิ กริสฺสามิ, มยฺหํ ปตฺตึ เทถ มาตุล าติ อาห. "น เทมิ ตาต, อญฺเหิ อสาธารณํ กริสฺสามี ติ. โส พหุปิ ยาจิตฺวา ปตฺตึ อลภมาโน "คนฺธกุฏิยา ปุรโต กุญฺชรสาลํ ลทฺธุ วฏฺฏตี ติ สตฺตรตนมยํ กุญฺชรสาลํ กาเรสิ. โส อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท เมณฺฑกเสฏฺี หุตฺวา นิพฺพตฺติ. คนฺธกุฏิยํ ปน สตฺตรตนมยานิ ตีณิ มหาวาตปานานิ อเหสุ. เตสํ อภิมุเข เหฏฺา สุธาปริกมฺมกตา ติสฺโส โปกฺขรณิโย กาเรตฺวา จตุชฺชาติกคนฺโธทกสฺส ปูเรตฺวา อปราชิตคหปติ ปญฺจวณฺณานิ กุสุมานิ โรปาเปสิ [๒] สตฺตสุ รตเนสุ โกฏฺเฏตพฺพยุตฺตกํ โกฏฺเฏตฺวา อิตรํ สกลเมว คเหตฺวา ชนฺนุมตฺเตน โอธินา คนฺธกุฏึ ปริกฺขิปิตฺวา ปริเวณํ ปูเรสิ. เอวํ คนฺธกุฏึ นิฏฺาเปตฺวา อปราชิโต คหปติ ภาติกตฺเถรํ อุปสงฺกมิตฺวา อาห "ภนฺเต นิฏฺิตา คนฺธกุฏี, ปริโภคม สฺสา ปจฺจาสึสามิ, ปริโภเคน กิร มหนฺตํ ปุญฺํ โหตีติ. โส สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา "ภนฺเต อิมินา กิร โว กุฏุมฺพิเกน คนฺธกุฏี การิตา, อิทานิ ปริโภคํ ปจฺจาสึสตี ติ อาห. สตฺถา อุฏฺาย าสนา คนฺธกุฏีอภิมุขํ คนฺตฺวา คนฺธกุฏึ ปริกฺขิปิตฺวา ปกฺขิตฺตํ รตนราสึ โอโลเกนฺโต ทฺวารโกฏฺเก อฏฺาสิ. [๓] เตน ปน "ภนฺเต มเมว รกฺขา ภวิสฺสติ, ตุมฺเห ปวิสถ าติ ๔ วุตฺเต, ปาวิสิ. กุฏุมฺพิโกปิ สมนฺตา รกฺขํ เปตฺวา มนุสฺเส อาห "ตาต อุจฺฉงฺเคน วา ปจฺฉิปฺปสิพฺพเกหิ วา อาทาย คจฺฉนฺเต วาเรยฺยาถ, หตฺเถน คเหตฺวา คจฺฉนฺเต ปน มา วารยิตฺถ าติ. อนฺโตนคเรปิ อาโรจาเปสิ "มยา คนฺธกุฏิปริเวเณ สตฺต รตนานิ โอกิณฺณานิ, สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุตฺวา คจฺฉนฺตา ทุคฺคตมนุสฺสา อุโภ หตฺเถ ปูเรตฺวา คณฺหนฺตุ, สุขปฺปตฺตาปิ เอเกน หตฺเถน คณฺหนฺตู ติ. เอวํ กิร สฺส อโหสิ "สทฺธา ตาว ธมฺมํ โสตุกามา คมิสฺสนฺติเยว, อสฺสทฺธา ปน ธนโลเภน คนฺตฺวา ธมฺมํ สุตฺวา ทุกฺขโต มุจฺจิสฺสนฺตี ติ; ตสฺมา ชนสงฺคหตฺถาย เอวํ อาโรจาเปสิ. มหาชโน เตน วุตฺตนิยาเมเนว รตนานิ คณฺหิ. สกึ โอกิณฺณรตเนสุ ขีเณสุ ยาวตติยํ ชนฺนุมตฺเตน โอธินา โอกิราเปสิเยว. สตฺถุ ปน ปาทมูเล ติปุสมตฺตํ อนคฺฆมณิรตนํ เปสิ. เอวํ กิร สฺส อโหสิ "สตฺถุ สรีรโต สุวณฺณวณฺณาย ปภาย สทฺธึ มณิปฺปภํ โอโลเกนฺตานํ ติตฺติ นาม น ภวิสฺสตี ติ; ตสฺมา เอวมกาสิ. มหาชโนปิ อติตฺโต ว โอโลเกสิ. อเถกทิวสํ เอโก มิจฺฉาทิฏฺิกพฺราหฺมโณ "สตฺถุ กิร ปาทมูเล มหคฺฆํ มณิรตนํ นิกฺขิตฺตํ, หริสฺสามิ นนฺ ติ วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตุ อาคตสฺส มหาชนสฺส อนฺตเรน ปาวิสิ. กุฏุมฺพิโก ตสฺส ปวิสนากาเรเนว "มณึ คณฺหิตุกาโม ติ สลฺลกฺเขตฺวา "อโห วต น คณฺเหยฺย าติ จินฺเตสิ. โสปิ สตฺถารํ วนฺทนฺโต วิย ปาทมูเล หตฺถํ เปตฺวา มณึ คเหตฺวา โอวฏฺฏิกาย กตฺวา ปกฺกามิ. กุฏุมฺพิโก ตสฺมึ จิตฺตํ ปสาเทตุ นาสกฺขิ. โส ธมฺมกถาวสาเน สตฺถารํ อุปสงฺกมิตฺวา [อาห] "ภนฺเต มยา ติกฺขตฺตุ คนฺธกุฏึ ปริกฺขิปิตฺวา ชนฺนุมตฺเตน โอธินา สตฺต รตนานิ โอกิณฺณานิ, ตานิ เม คณฺหนฺเตสุ อาฆาโต นาม นาโหสิ, จิตฺตํ ภิยฺโย ภิยฺโย ปสีทิเยว: อชฺช ปน `อโห วต ายํ พฺราหฺมโณ มณึ น คณฺเหยฺย าติ จินฺเตตฺวา, ตสฺมึ มณึ อาทาย คเต, จิตฺตํ ปสาเทตุ นาสกฺขินฺติ. สตฺถา ตสฺส วจนํ สุตฺวา "นนุ อุปาสก อตฺตโน สนฺตกํ ปเรหิ อนาหรณียํ กาตุ น สกฺโกสี ติ นยํ อทาสิ. โส สตฺถารา ทินฺนนเย ตฺวา สตฺถารํ วนฺทิตฺวา "ภนฺเต อชฺช อาทึ กตฺวา มม สนฺตกํ ทสิกสุตฺตํปิ มํ อภิภวิตฺวา อเนกสตาปิ ราชาโน วา โจรา วา คณฺหิตุ สมตฺถา นาม มา โหนฺตุ, อคฺคินาปิ มม สนฺตกํ มา ฑยฺหตุ อุทเกนปิ มา วุยฺหตู ติ ปตฺถนํ อกาสิ. สตฺถาปิ สฺส "เอวํ โหตู ติ อนุโมทนํ อกาสิ. โส คนฺธกุฏิมหํ กโรนฺโต อฏฺสฏฺิยา ภิกฺขุสตสหสฺสสฺส อนฺโตวิหาเรเยว นว มาเส มหาทานํ ทตฺวา ปริโยสาเน สพฺเพสํ ติจีวรม ทาสิ. สงฺฆนวกสฺส จีวรสาฏกา สหสฺสคฺฆนกา อเหสุ.
	โส เอวํ ยาวตายุกํ ปุญฺานิ กริตฺวา ตโต จุโต เทวโลเก
นิพฺพตฺติตฺวา เอตฺตกํ กาลํ เทวมนุสฺเสสุ สํสริตฺวา อิมสฺมึ พุทฺธุปฺปาเท ราชคเห เอกสฺมึ เสฏฺิกุเล ปฏิสนฺธึ คเหตฺวา อฑฺฒมาสาธิเก นว มาเส มาตุ กุจฺฉิยํ วสิ. ชาตทิวเส ปน สฺส สกลนคเร สพฺพาวุธานิ ปชฺชลึสุ. สพฺเพสํ กายารุฬฺหานิ อาภรณานิปิ ปชฺชลิตานิ วิย โอภาสํ มุญฺจึสุ. นครํ เอกปฺปชฺโชตํ อโหสิ. เสฏฺีปิ ปาโตว ราชุปฏฺานํ อคมาสิ. อถ นํ ราชา ปุจฺฉิ "อชฺช สพฺพาวุธานิ ปชฺชลึสุ, นครํ เอกปฺปชฺโชตํ ชาตํ; ชานาสิ นุ โข เอตฺถ การณนฺ ติ. "ชานามิ เทว าติ. "กึ เสฏฺีติ. "มม เคเห ตุมฺหากํ ทาโส ชาโต, ตสฺส ปุญฺเตเชเนว อโหสี ติ. "กึ นุ โข โจโร ภวิสฺสตี ติ. "นตฺเถ ตํ เทว, ปุฺวา สตฺโต กตาภินีหาโร ติ. "เตนหิ นํ สมฺมา โปเสตุ วฏฺฏติ, อิทม สฺส ขีรมูลํ โหตูติ เทวสิกํ สหสฺสํ ปฏฺเปสิ. อถ สฺส นามคฺคหณทิวเส สกลนครสฺส เอกปฺปชฺโชติภูตตฺตา "โชติโกเตฺวว นามํ กรึสุ. อถ สฺส วยปฺปตฺตกาเล เคหกรณตฺถาย ภูมิตเล โสธิยมาเน, สกฺกสฺส ภวนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ. สกฺโก "กึ นุ โข อิทนฺ ติ อุปธารยมาโน "โชติกสฺส เคหฏฺานํ คณฺหนฺตี ติ ตฺวา "น ายํ เอเตหิ กตเคเห วสิสฺสติ, มยา เอตฺถ คนฺตุ วฏฺฏตีติ วฑฺฒกิเวเสน ตตฺถ คนฺตฺวา "กึ กโรถ าติ อาห. "โชติกสฺส เคหฏฺานํ คณฺหาม าติ. "อเปถ, น ายํ ตุมฺเหหิ กตเคเห วสิสฺสตี ติ วตฺวา โสฬสกรีสมตฺตํ ภูมิปฺปเทสํ โอโลเกสิ. โส ตาวเทว กสิณมณฺฑลํ วิย สโม อโหสิ. ปุน "อิมสฺมึ าเน ปวึ ภินฺทิตฺวา สตฺตรตนมโย สตฺตภูมิกปฺปาสาโท อุฏฺหตู ติ จินฺเตตฺวา โอโลเกสิ. ตาวเทว [ตถารูโป] ปาสาโท อุฏฺหิ. ปุน "อิมํ ปริกฺขิปิตฺวา สตฺตรตนมยา สตฺต ปาการา อุฏฺหนฺตู ติ จินฺเตตฺวา โอโลเกสิ. ตถารูปา ปาการา อุฏฺหึสุ. อถ "เนสํ ปริยนฺเต กปฺปรุกฺขา อุฏฺหนฺตู ติ จินฺเตตฺวา โอโลเกสิ. ตถารูปา กปฺปรุกฺขา อุฏฺหึสุ. "ปาสาทสฺส จตูสุ กณฺเณสุ จตสฺโส นิธิกุมฺภิโย อุฏฺหนฺตู ติ จินฺเตตฺวา โอโลเกสิ. สพฺพํ ตเถว อโหสิ. นิธิกุมฺภีสุ ปน เอกา โยชนิกา อโหสิ, เอกา ติคาวุติกา, เอกา อทฺฒโยชนิกา, เอกา คาวุตปฺปมาณา [๕] สตฺตสุ ทฺวารโกฏฺเกสุ สตฺต ยกฺขา รกฺขํ คณฺหึสุ. ปมทฺวารโกฏฺเก ยมโมลิ ๖ นาม ยกฺโข อตฺตโน ปริวาเรน ยกฺขสหสฺเสน สทฺธึ รกฺขํ คณฺหิ, ทุติเย อุปฺปโล นาม อตฺตโน ปริวารยกฺขานํ ทฺวีหิ สหสฺเสหิ สทฺธึ, ตติเย วชิโร นาม ตีหิ สหสฺเสหิ สทฺธึ, จตุตฺเถ วชิรพาหุ นาม จตูหิ สหสฺเสหิ สทฺธึ, ปญฺจเม สกโฏ ๗ นาม ปญฺจหิ สหสฺเสหิ สทฺธึ, ฉฏฺเ สกฏตฺโถ ๘ นาม ฉหิ สหสฺเสหิ สทฺธึ, สตฺตเม ทิสามุโข นาม สตฺตหิ สหสฺเสหิ สทฺธึ รกฺขํ คณฺหิ. เอวํ ปาสาทสฺส อนฺโต จ พหิ จ คาฬฺหรกฺขา อโหสิ. "โชติกสฺส กิร สตฺตรตนมโย สตฺตภูมิกปฺปาสาโท อุฏฺิโต, สตฺต ปาการา สตฺต ทฺวารโกฏฺกา จตสฺโส นิธิกุมฺภิโย อุฏฺิตา ติ สุตฺวา พิมฺพิสาโร ราชา เสฏฺิจฺฉตฺตํ ปหิณิ. โส โชติกเสฏฺี นาม อโหสิ. เตน ปน สทฺธึ กตปุญฺกมฺมา อิตฺถี อุตฺตรกุรูสุ นิพฺพตฺติ. อถ นํ เทวตา ตโต อาเนตฺวา สิริคพฺเภ นิสีทาเปสุ. สา อาคจฺฉมานา เอกํ ตณฺฑุลนาฬึ ตโย จ โชติปาสาเณ คณฺหิ. เตสํ ยาวชีวํ ตาเยว ตณฺฑุลนาฬิยา ภตฺตํ อโหสิ. สเจ กิร เต สกฏสตํปิ ตณฺฑุลานํ ปูเรตุกามา โหนฺติ, สา ตณฺฑุลนาฬิเยว หุตฺวา ติฏฺติ. ภตฺตปจนกาเล ตณฺฑุเล อุกฺขลิยํ ปกฺขิปิตฺวา เตสํ ปาสาณานํ อุปริ เปนฺติ. ปาสาณา ตาวเทว ปชฺชลิตฺวา, ภตฺเต ปกฺกมตฺเต, นิพฺพายนฺติ. เตเนว สญฺาเณน ภตฺตสฺส ปกฺกภาวํ ชานนฺติ. สูเปยฺยาทิปจนกาเลปิ เอเสว นโย. เอวํ เตสํ โชติปาสาเณหิ อาหาโร ปจฺจติ, มณิอาโลเกน วสนฺติ, อคฺคิสฺส วา ทีปสฺส วา โอภาสเมว น ชานึสุ. โชติกสฺส กิร เอวรูปา สมฺปตฺติ สกลชมฺพุทีเป ปากฏา อโหสิ. มหาชนา ยานาทีนิ โยเชตฺวา ทสฺสนตฺถาย อาคจฺฉนฺติ. โชติกเสฏฺี อาคตาคตานํ อุตฺตรกุรุตณฺฑุลานํ ภตฺตํ ปจาเปตฺวา ทาเปสิ; "กปฺปรุกฺเขหิ วตฺถานิ คณฺหนฺตุ, อาภรณานิ คณฺหนฺตู ติ อาณาเปสิ, คาวุติกนิธิกุมฺภิยา มุขํ วิวราเปตฺวา "ยาปนมตฺตํ ธนํ คณฺหนฺตู ติ อาณาเปสิ. สกลชมฺพุทีปวาสิเกสุ ธนํ คเหตฺวา คจฺฉนฺเตสุ, นิธิกุมฺภิยา มุขํ ๙ องฺคุลิมตฺตํปิ อูนํ นาโหสิ. คนฺธกุฏิปริเวเณ วาลุกํ กตฺวา โอกิณฺณรตนานํ กิร สฺส เอโส นิสฺสนฺโท. เอวํ มหาชเน วตฺถาภรณานิ เจว ธนญฺจ ยถิจฺฉกํ อาทาย คจฺฉนฺเต, พิมฺพิสาโร ตสฺส ปาสาทํ ทฏฺฐุกาโมปิ, มหาชเน อาคจฺฉนฺเต, โอกาสํ นาลตฺถ. อปรภาเค ยถิจฺฉกํ อาทาย คตตฺตา มนุสฺเสสุ มนฺทีภูเตสุ, ราชา โชติกสฺส ปิตรํ อาห "ตว ปุตฺตสฺส ปาสาทํ ทฏฺฐุกาโมมฺหีติ. โส "สาธุ เทวาติ วตฺวา คนฺตฺวา ปุตฺตสฺส กเถสิ "ตาต ราชา เต ปาสาทํ ทฏฺฐุกาโม ติ. โส "สาธุ ตาต, อาคจฺฉตู ติ. ราชา มหนฺเตน ปริวาเรน สทฺธึ ตตฺถ อคมาสิ. ปมทฺวารโกฏฺเก สมฺมชฺชิตฺวา กจวรจฺฉฑฺฑิกา ทาสี รญฺโ หตฺถํ อทาสิ. ราชา "เสฏฺิชายา ติ สญฺาย ลชฺชมาโน ตสฺสา พาหาย หตฺถํ น เปสิ. เอวํ เสสทฺวารโกฏฺเกสุปิ ทาสิโย "เสฏฺิภริยาโย ติ มญฺมาโน ตาสํ พาหาย หตฺถํ น เปสิ. โชติโก อาคนฺตฺวา ราชานํ ปจฺจุคฺคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา ปจฺฉโต หุตฺวา "ปุรโต ยาถ เทว าติ อาห. รญฺโ มณิปวี สตโปริสปฺปปาโต วิย หุตฺวา อุปฏฺาติ. โส "อิมินา มม คหณตฺถาย โอปาโต ขนิโต ติ มญฺมาโน ปาทํ นิกฺขิปิตุ น วิสหิ. โชติโก "น ายํ เทว โอปาโต, มม ปจฺฉโต อาคจฺฉถ าติ ปุรโต อโหสิ. ราชา เตน อกฺกนฺตกาเล ภูมึ อกฺกมิตฺวา เหฏฺิมตลโต ปฏฺาย ปาสาทํ โอโลเกนฺโต วิจริ. ตทา อชาตสตฺตุ กุมาโร ปิตุ องฺคุลึ คเหตฺวา วิจรนฺโต จินฺเตสิ "อโห อนฺธพาโล มม ปิตา, คหปติเก นาม สตฺตรตนมเย ปาสาเท วสนฺเต, เอส ราชา หุตฺวา ทารุมเย เคเห วสติ, อหนฺ ทานิ ราชา หุตฺวา อิมสฺส อิมสฺมึ ปาสาเท วสิตุ น ทสฺสามีติ. รญฺโ อุปริมตลานิ อภิรุหนฺตสฺเสว, ปาตราสเวลา ชาตา. โส เสฏฺึ อามนฺเตตฺวา "มหาเสฏฺิ อิเธว ปาตราสํ ภุญฺชิสฺสาม าติ. "ชานามิ เทว, สชฺชิโต เทวสฺสาหาโรติ. โส โสฬสหิ คนฺโธทกฆเฏหิ นหาตฺวา รตนมเย เสฏฺิสฺส นิสีทนมณฺฑเป ปญฺตฺเต ตสฺเสว นิสีทนปลฺลงฺเก นิสีทิ. อถ สฺส หตฺถโธวนุทกํ ทตฺวา สตสหสฺสคฺฆนิกาย สุวณฺณปาติยา กิลินฺนปายาสํ วฑฺเฒตฺวา ปุรโต ปยึสุ. ราชา "โภชนนฺ ติ สญฺาย ภุญฺชิตุ อารภิ. เสฏฺี "นยิทํ เทว โภชนํ, กิลินฺนปายาโส เอโส ติ. อญฺิสฺสา สุวณฺณปาติยา โภชนํ วฑฺเฒตฺวา ปุริมปาติยํ ปยึสุ. ตโต อุฏฺิตอุตุนา ๑๐ กิร ตํ ภุญฺชิตุ สุขํ โหติ. ราชา มธุรโภชนํ ภุญฺชนฺโต ปมาณํ น อญฺาสิ. อถ นํ เสฏฺี วนฺทิตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห "อลํ เทว, เอตฺตกเมว โหตุ, อิโต อุตฺตรึ ชีราเปตุ น สกฺกา ติ อาห. อถ นํ ราชา อาห "กึ คหปติ ครุกํ กตฺวา กเถสิ อตฺตโน ภตฺตนฺ ติ. "เทว นตฺเถตํ, ตุมฺหากํ ๑๑ สพฺพสฺสาปิ หิ พลกายสฺส อิทเมว ภตฺตํ, อิทํ สูเปยฺยํ, อปิจ โข อหํ อยสสฺส ภายามี ติ. "กึการณา ติ. "สเจ เทวสฺส กายาลสิยมตฺตํ ภเวยฺย, `หิยฺโย รญฺา เสฏฺิสฺส เคเห ภุตฺตํ, เสฏฺินา กิญฺจิ กตํ ภวิสฺสตี ติ วจนสฺส ภายามิ เทว าติ. "เตนหิ ภตฺตํ หร, อุทกํ อาหราติ. รญฺโ ภตฺตกิจฺจาวสาเน สพฺโพ ราชปริวาโร ตเทว ภตฺตํ ภุญฺชิ. ราชา สุขกถาย นิสินฺโน เสฏฺึ อามนฺเตตฺวา "กึ อิมสฺมึ เคเห ตว ภริยา นตฺถี ติ อาห. "อตฺถิ เทว าติ. "กหํ สา ติ. "สิริคพฺเภ นิสินฺนา เทวสฺส อาคตภาวํ น ชานาตี ติ อาห. กิญฺฺจาปิ หิ ปาโตว ราชา สปริวาโร อาคโต, สา ปน ตสฺส อาคตภาวํ น ชานาติ. ตโต เสฏฺี "ราชา เม ภริยํ ทฏฺฐุกาโม ติ ตสฺสา สนฺติกํ คนฺตฺวา "ราชา อาคโต, กึ ตว ราชานํ ทฏฺฐุ น วฏฺฏตี ติ อาห. สา นิปนฺนกา ว "โก โส สามิ ราชา นาม าติ วตฺวา, "ราชา นาม อมฺหากํ อิสฺสโร ติ วุตฺเต, อนตฺตมนตํ ปเวเทนฺตี "ทุกฺกฏานิ วต โน ปุญฺกมฺมานิ, เยสนฺ โน อิสฺสโรปิ อตฺถิ, อสฺสทฺธาย นาม ปุญฺกมฺมานิ กตฺวา มยํ สมฺปตฺตึ ปาปุณิตฺวา อญฺสฺส อิสฺสริยฏฺาเน นิพฺพตฺตมฺหา; อทฺธา อมฺเหหิ อสฺสทฺทหิตฺวา ทานํ ทินฺนํ ภวิสฺสติ, ตสฺเส ตํ ผลนฺ ติ วตฺวา "กึทานิ กริสฺสามิ สามี ติ อาห. "ตาลวณฺฏํ อาทาย อาคนฺตฺวา ราชานํ วีชาหี ติ. ตสฺสา ตาลวณฺฏํ อาทาย อาคนฺตฺวา ราชานํ วีชนฺติยา, รญฺโ เวนสฺส คนฺธวาโต ตสฺสา อกฺขีนิ ปหริ. อถ สฺสา อกฺขีหิ อสฺสุธารา ปวตฺตึสุ. ตํ ทิสฺวา ราชา เสฏฺึ อาห "มหาเสฏฺิ มาตุคาโม นาม อปฺปพุทฺธิโก `ราชา เม สามิกสฺส สมฺปตฺตึ คณฺเหยฺย าติ ภเยน โรทติ มญฺเ, อสฺสาเสหิ นํ, น เม ตว สมฺปตฺติยา อตฺโถ ติ. "น เอสา เทว โรทตี ติ. "อถ กึ เอตนฺ ติ. "ตุมฺหากํ เวนสฺส คนฺเธน สฺสา อสฺสูนิ ปวตฺตึสุ, อยํ หิ ทีโปภาสํ วา อคฺคิโอภาสํ วา อทิสฺวา มณิอาโลเกเนว ภุญฺชติ จ นิสีทติ จ นิปชฺชติ จ; เทโว ปน ทีปาโลเกน นิสินฺโน ภวิสฺสตี ติ. "อาม เสฏฺีติ. "เตนหิ เทว อชฺช ปฏฺาย มณิอาโลเกน นิสีทถ าติ มหนฺตํ ติปุสมตฺตํ อนคฺฆํ มณิรตนํ อทาสิ. ราชา เคหํ โอโลเกตฺวา "มหนฺตา ๑๒ วต โชติกสฺส สมฺปตฺตี ติ วตฺวา อคมาสิ. ๑๓
อยนฺตาว โชติกสฺส อุปฺปตฺติ.

	อิทานิ ชฏิลสฺส อุปฺปตฺติ เวทิตพฺพา: พาราณสิยํ หิ เอกา
เสฏฺิธีตา อภิรูปา อโหสิ. ตํ ปณฺณรสโสฬสวสฺสุทฺเทสิกกาเล รกฺขนตฺถาย เอกํ ทาสึ ทตฺวา สตฺตภูมิกสฺส ปาสาทสฺส อุปริมตเล สิริคพฺเภ วาสยึสุ. ตํ เอกทิวสํ วาตปานํ วิวริตฺวา พหิ โอโลกยมานํ อากาเสน คจฺฉนฺโต เอโก วิชฺชาธโร ทิสฺวา อุปฺปนฺนสิเนโห วาตปาเนน ปวิสิตฺวา ตาย สทฺธึ สนฺถวม กาสิ. สา เตน สทฺธึ สํวาสม นฺวาย น จิรสฺเสว คพฺภํ ปฏิลภิ. อถ นํ สา ทาสี ทิสฺวา "อมฺม กึ อิทนฺ ติ วตฺวา "โหตุ, มา กสฺสจิ อาจิกฺขี ติ ตาย วุตฺตา ภเยน ตุณฺหี อโหสิ. สาปิ ทสมาสจฺจเยน ปุตฺตํ วิชายิตฺวา นวภาชนํ อาหราเปตฺวา ตตฺถ ตํ ทารกํ นิปชฺชาเปตฺวา ตํ ภาชนํ ปิทหิตฺวา อุปริ ปุปฺผทามานิ เปตฺวา "อิมํ สีเสน อุกฺขิปิตฺวา คนฺตฺวา คงฺคาย วิสฺสชฺเชหิ, `กึ อิทนฺ ติ จ ปุฏฺา `อยฺยาย เม พลิกมฺมนฺ ติ วเทยฺยาสี ติ ทาสึ อาณาเปสิ. สา ตถา อกาสิ. เหฏฺาคงฺคาย จ เทฺว อิตฺถิโย นหายมานา ตํ ภาชนํ อุทเกน าหริยมานํ ทิสฺวา, เอกา อิตฺถี "มยฺห เมตํ ภาชนนฺ ติ อาห. เอกา "ยํ เอตสฺส อนฺโต, ตํ มยฺหนฺ ติ วตฺวา, ๑๔ ภาชเน สมฺปตฺเต ตํ อาทาย ถเล เปตฺวา วิวริตฺวา ทารกํ ทิสฺวา, เอกา "มม ภาชนนฺ ติ วุตฺตตฺตา ทารโก มเมว โหตี ติ อาห. เอกา "ยํ ภาชนสฺส อนฺโต, ตํ มเมว โหตี ติ วุตฺตตฺตา มม ทารโก ติ อาห. ตา วิวทมานา วินิจฺฉยํ คนฺตฺวา ตม ตฺถํ อาโรเจตฺวา, อมจฺเจสุ วินิจฺฉิตุ อสกฺโกนฺเตสุ, รญฺโ สนฺติกํ อคมํสุ. ราชา ตาสํ วจนํ สุตฺวา "ตฺวํ ทารกํ คณฺห, ตฺวํ ภาชนํ คณฺห าติ อาห. ยาย ปน ทารโก ลทฺโธ, สา มหากจฺจายนตฺเถรสฺส อุปฏฺายิกา อโหสิ. ตสฺมา ตํ ทารกํ "อิมํ เถรสฺส สนฺติเก ปพฺพาเชสฺสามี ติ โปเสสิ. ตสฺส ชาตทิวเส คพฺภมลสฺส โธวิตฺวา อนปนีตตาย เกสา ชฏิตา หุตฺวา อฏฺํสุ, เตน สฺส "ชฏิโล เตฺวว นามํ กรึสุ. ตสฺส ปทสา วิจรณกาเล เถโร ตํ เคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ. อุปาสิกา เถรํ นิสีทาเปตฺวา อาหารม ทาสิ. เถโร ทารกํ ทิสฺวา "กึ อุปาสิเก ทารโก เต ลทฺโธ ติ ปุจฺฉิ. "อาม ภนฺเต, อิม าหํ `ตุมฺหากํ สนฺติเก ปพฺพาเชสฺสามี ติ โปเสสึ, ปพฺพาเชถ นนฺ ติ อทาสิ. เถโร "สาธู ติ ตํ อาทาย คจฺฉนฺโต "อตฺถิ นุ โข อิมสฺส คิหิสมฺปตฺตึ อนุภวิตุ ปุญฺกมฺมนฺ ติ โอโลเกนฺโต "มหาปุญฺโ สตฺโต มหาสมฺปตฺตึ อนุภวิสฺสติ, ทหโร เอส ตาว, าณํปิ สฺส ปริปากํ น คจฺฉตี ติ จินฺเตตฺวา ตํ อาทาย ตกฺกสิลายํ เอกสฺส อุปฏฺากสฺส เคหํ อคมาสิ. โส เถรํ วนฺทิตฺวา ิโต, ตํ ทารกํ ทิสฺวา "ทารโก โว ภนฺเต ลทฺโธ ติ ปุจฺฉิ. "อาม อุปาสก, ปพฺพชิสฺสติ, ทหโร ตาว, ตว สนฺติเก โหตู ติ. โส "สาธุ ภนฺเต ติ ตํ ปุตฺตฏฺาเน เปตฺวา ปฏิชคฺคิ. ตสฺส ปน เคเห ทฺวาทส วสฺสานิ ภณฺฑกํ อุสฺสนฺนํ โหติ. โส คามนฺตรํ คจฺฉนฺโต สพฺพํปิ ภณฺฑํ อาปณํ หริตฺวา ทารกํ อาปเณ นิสีทาเปตฺวา ตสฺส ตสฺส ภณฺฑกสฺส มูลํ อาจิกฺขิตฺวา "อิทญฺจิทญฺจ เอตฺตกํ นาม ธนํ คเหตฺวา ทเทยฺยาสี ติ วตฺวา ปกฺกามิ. ตํทิวสํ นครปริคฺคาหกา เทวตา อนฺตมโส มริจิชิรกมตฺเตนาปิ อตฺถิเก ตสฺเสว อาปณาภิมุเข กรึสุ. โส ทฺวาทส วสฺสานิ อุสฺสนฺนํ ภณฺฑกํ เอกทิวเสเนว วิกฺกีณิ. กุฏุมฺพิโก อาคนฺตฺวา อาปเณ กิญฺจิ อทิสฺวา "สพฺพํ เต ตาต ภณฺฑํ นาสิตนฺ ติ อาห. "น นาเสมิ, สพฺพํ ตุมฺเหหิ วุตฺตนเยเนว วิกฺกีณึ, อิทํ อสุกสฺส มูลํ, อิทํ อสุกสฺส าติ. กุฏมฺพิโก ปสีทิตฺวา "อนคฺโฆ ปุริโส ยตฺถ กตฺถจิ ชีวิตุ สมตฺโถ ติ อตฺตโน เคเห วยปฺปตฺตํ ธีตรํ ตสฺส ทตฺวา "เคหม สฺส กโรถ าติ ปุริเส อาณาเปตฺวา, นิฏฺิเต เคเห, "คจฺฉถ ตุมฺเห, อตฺตโน เคเห วสถ าติ อาห. อถ สฺส เคหปฺปวิสนกาเล เอเกน ปเทน อุมฺมาเร อกฺกนฺตมตฺเต, เคหสฺส ปจฺฉิมภาเค ภูมึ ภินฺทิตฺวา อสีติหตฺโถ สุวณฺณปพฺพโต อุฏฺหิ. ราชา "ชฏิลกุมารสฺส กิร เคเห ภูมึ ภินฺทิตฺวา สุวณฺณปพฺพโต อุฏฺิโต ติ สุตฺวาว ตสฺส เสฏฺิจฺฉตฺตํ เปเสสิ. โส ชฏิลเสฏฺี นาม อโหสิ. ตสฺส ตโย ปุตฺตา อเหสุ. โส เตสํ วยปฺปตฺตกาเล ปพฺพชฺชาย จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา "สเจ อมฺเหหิ สมานโภคํ เสฏฺิกุลํ ภวิสฺสติ, ปพฺพชิตุ ทสฺสนฺติ; โน เจ, น ทสฺสนฺติ; อตฺถิ นุ โข ชมฺพุทีเป อมฺเหหิ สมานโภคํ กุลนฺ ติ วีมํสนตฺถาย สุวณฺณมยํ อิฏฺกํ สุวณฺณมยํ ปโตทลฏฺึ สุวณฺณมยํ ปาทุกญฺจ การาเปตฺวา ปุริสานํ หตฺเถ ทตฺวา "คจฺฉถ, อิมานิ อาทาย กิญฺจิเทว โอโลกยมานา วิย ชมฺพุทีปตเล วิจริตฺวา อมฺเหหิ สมานโภคสฺส เสฏฺิกุลสฺส อตฺถิภาวํ วา นตฺถิภาวํ วา ตฺวา อาคจฺฉถ าติ ปหิณิ. เต จาริกํ จรนฺตา ภทฺทิยนครํ ปาปุณึสุ. อถ เน เมณฺฑกเสฏฺี ทิสฺวา "ตาตา กึ กโรนฺตา วิจรถ าติ ปุจฺฉิตฺวา, "เอกํ โอโลเกนฺตา วิจราม าติ วุตฺเต, "อิเมสํ อิมานิ คเหตฺวา กิญฺจิเทว โอโลเกตุ วิจรณกิจฺจํ นตฺถิ, เสฏฺึ ๑๕ ปริคฺคณฺหมานา วิจรนฺตี ติ ตฺวา "ตาตา อมฺหากํ ปจฺฉิมเคหํ ปวิสิตฺวา โอโลเกถ าติ อาห. เต ตตฺถ อฏฺกรีสมตฺเต าเน หตฺถิอสฺสอุสุภปฺปมาเณ ปิฏฺิยา ปิฏฺึ อาหจฺจ ปวึ ภินฺทิตฺวา อุฏฺิเต เหฏฺา วุตฺตปฺปกาเร สุวณฺณเมณฺฑเก ทิสฺวา เตสํ อนฺตรนฺตรา วิจริตฺวา นิกฺขมึสุ. อถ เน เสฏฺี "ตาตา ยํ โอโลเกนฺตา วิจรถ, ทิฏฺโ โว โส ติ ปุจฺฉิตฺวา, "ปสฺสาม สามี ติ วุตฺเต, "เตนหิ คจฺฉถ าติ อุยฺโยเชสิ. เต ตโตว คนฺตฺวา, อตฺตโน เสฏฺินา "กินฺ ตาตา ทิฏฺํ โว อมฺหากํ สมานโภคํ เสฏฺิกุลนฺ ติ วุตฺเต, "สามิ ตุมฺหากํ กึ อตฺถิ, ภทฺทิยนคเร เมณฺฑกเสฏฺิโน เอวรูโป นาม วิภโว ติ สพฺพนฺ ตํ ปวตฺตึ อาจิกฺขึสุ. ตํ สุตฺวา เสฏฺี อตฺตมโน หุตฺวา "เอกนฺตาว เสฏฺิกุลํ ลทฺธํ, อปรํปิ นุ โข อตฺถี ติ สตสหสฺสคฺฆนกํ กมฺพลํ ทตฺวา "คจฺฉถ ตาตา, อญฺํปิ เสฏฺิกุลํ วิจินถ าติ ปหิณิ. เต ราชคหํ คนฺตฺวา โชติกสฺส เคหโต อวิทูเร ทารุราสึ กตฺวา อคฺคึ ทตฺวา อฏฺํสุ. "กึ อิทนฺ ติ ปุฏฺกาเล จ "เอกํ โน มหคฺฆํ กมฺพลํ วิกฺกีณนฺตานํ, กยโก นตฺถิ, คเหตฺวา วิจรนฺตาปิ โจรานํ ภายาม, เตน ตํ ฌาเปตฺวา คมิสฺสาม าติ วทึสุ. อถ เน โชติกเสฏฺี ทิสฺวา "อิเม กึ กโรนฺตี ติ ปุจฺฉิตฺวา ตม ตฺถํ สุตฺวา ปกฺโกสาเปตฺวา "กึ อคฺฆนโก กมฺพโล ติ ปุจฺฉิตฺวา, "สตสหสฺสคฺฆนโก ติ วุตฺเต, สตสหสฺสํ ทาเปตฺวา "ทฺวารโกฏฺกํ สมฺมชฺชิตฺวา กจวรจฺฉฑฺฑิกาย ทาสิยา เทถ าติ เตสํเยว หตฺเถ ปหิณิ. สา กมฺพลํ คเหตฺวา โรทมานา สามิกสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "กึ มํ สามิ, อปราเธ สติ, ปหริตุ น วฏฺฏติ, กสฺมา เม เอวํ ถูลกมฺพลํ ปหิณิตฺถ, กถ าหํ อิมํ นิวาเสสฺสามิ วา ปารุปิสฺสามิ วา ติ. "น าหํ ตว เอตทตฺถาย ปหิณึ, เอตํ ปน กมฺพลํ ปลิเวเตฺวา ตว สยนมูเล เปตฺวา นิปชฺชนกาเล คนฺโธทเกน โธตานํ ปาทานํ ปุญฺฉนตฺถาย เต ปหิณึ, กึ เอตํปิ กาตุ น สกฺโกสี ติ. สา "เอตํ ปน กาตุ สกฺขิสฺสามี ติ คเหตฺวา อคมาสิ. เต จ ปุริสา ตํ การณํ ทิสฺวา อตฺตโน เสฏฺิสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา "กึ ตาตา ทิฏฺํ โว เสฏฺิกุลนฺ ติ วุตฺเต, "สามิ กึ ตุมฺหากํ อตฺถิ, ราชคหนคเร โชติกสฺส เสฏฺิสฺส เอวรูปา นาม สมฺปตฺตี ติ สพฺพํ เคหสมฺปตฺตึ อาโรเจตฺวา ตํ ปวตฺตึ อาจิกฺขึสุ. เสฏฺี เตสํ วจนํ สุตฺวา ตุฏฺมานโส "อิทานิ ปพฺพชิตุ ลภิสฺสามี ติ รญฺโ สนฺติกํ คนฺตฺวา "ปพฺพชิตุกาโม มฺหิ เทว าติ อาห. "สาธุ มหาเสฏฺิ ปพฺพชาหี ติ. โส เคหํ คนฺตฺวา ปุตฺเต ปกฺโกสาเปตฺวา สุวณฺณทณฺฑํ วชิรผาลํ กุทฺทาลํ เชฏฺปุตฺตสฺส หตฺเถ เปตฺวา "ตาต ปจฺฉิมเคเห สุวณฺณปพฺพตโต สุวณฺณปิณฺฑํ อุทฺธราหี ติ อาห. โส กุทฺทาลํ อาทาย คนฺตฺวา สุวณฺณปพฺพตํ ปหริ. ปิฏฺิปาสาเณ ปหฏกาโล วิย อโหสิ. ตสฺส หตฺถโต กุทฺทาลํ คเหตฺวา มชฺฌิมปุตฺตสฺส หตฺเถ ทตฺวา ปหิณิ. ตสฺสปิ สุวณฺณปพฺพตํ ปหรนฺตสฺส, ปิฏฺิปาสาเณ ปหฏกาโล วิย อโหสิ. อถ นํ กนิฏฺปุตฺตสฺส หตฺเถ ทตฺวา ปหิณิ. ตสฺส ตํ คเหตฺวา [๑๖] โกฏฺเฏตฺวา ราสิกตาย มตฺติกาย ปหฏกาโล วิย อโหสิ. อถ นํ เสฏฺี "เอหิ ตาต, อลํ เอตฺตเกน าติ วตฺวา อิตเร เทฺว เชฏฺภาติเก ปกฺโกสาเปตฺวา "อยํ สุวณฺณปพฺพโต น ตุมฺหากํ นิพฺพตฺโต, มยฺหญฺจ กนิฏฺสฺส จ นิพฺพตฺโต, อิมินา สทฺธึ เอกโต หุตฺวา ปริภุญฺชถ าติ อาห. "กสฺมา ปน โส เตสเมว นิพฺพตฺตติ, กสฺมา ชฏิโล ชาตกาเล อุทเก ปาติโต ติ. อตฺตนา กตกมฺเมเนว.
	กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธสฺส หิ เจติเย กริยมาเน, เอโก
ขีณาสโว เจติยฏฺานํ คนฺตฺวา โอโลเกตฺวา "ตาตา กสฺมา เจติยสฺส อุตฺตเรน มุขํ น อุฏฺหตี ติ ปุจฺฉิ. "สุวณฺณํ นปฺปโหตี ติ. "อหํ อนฺโตคามํ ปวิสิตฺวา สมาทเปสฺสามิ, ตุมฺเห อาทเรน กมฺมํ กโรถ าติ. โส เอวํ วตฺวา นครํ ปวิสิตฺวา "อมฺมตาตา อมฺหากํ เจติยสฺส เอกสฺมึ มุเข สุวณฺณํ นปฺปโหติ, สุวณฺณํ ชานาถ าติ มหาชนํ สมาทเปนฺโต สุวณฺณการกุลํ อคมาสิ. สุวณฺณกาโรปิ ตํขณํเยว ภริยาย สทฺธึ กลหํ กโรนฺโต นิสินฺโน โหติ. อถ นํ เถโร "เจติเย ตุมฺเหหิ คหิตมุขสฺส สุวณฺณํ นปฺปโหติ, ตํ ชานิตุ วฏฺฏตี ติ อาห. โส ภริยาย โกเปน "ตว สตฺถารํ อุทเก ขิปิตฺวา คจฺฉ าติ อาห. อถ นํ สา "อติสาหสิกํ กมฺมํ เต กตํ, มม กุทฺเธน เต อหเมว อกฺโกสิตพฺพา วา ปหริตพฺพา วา, กสฺมา อตีตานาคตปฺปจฺจุปฺปนฺเนสุ พุทฺเธสุ เวรม กาสี ติ อาห. สุวณฺณกาโร ตาวเทว สํเวคปฺปตฺโต หุตฺวา "ขมถ เม ภนฺเต ติ วตฺวา เถรสฺส ปาทมูเล นิปชฺชิ. "ตาต อหํ ตยา น กิญฺจิ วุตฺโต, สตฺถารํ ขมาเปหี ติ. "กินฺ ติ กตฺวา ขมาเปมิ ภนฺเต ติ. "สุวณฺณปุปฺผานํ ตโย กุมฺเภ กตฺวา อนฺโตธาตุนิธาเน ปกฺขิปิตฺวา อลฺลวตฺโถ อลฺลเกโส หุตฺวา ขมาเปหิ ตาต าติ. โส "สาธุ ภนฺเต ติ สุวณฺณปุปฺผานิ กโรนฺโต ตีสุ ปุตฺเตสุ เชฏฺปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา "เอหิ ตาต, อหํ สตฺถารํ เวรวจเนน อวจํ; ตสฺมา อิมานิ ปุปฺผานิ กตฺวา ธาตุนิธาเน ปกฺขิปิตฺวา ขมาเปสฺสามิ, ตฺวํปิ โข เม สหาโย โหหี ติ อาห. โส "น ตฺวํ มยา เวรวจนํ วทาปิโต, ตฺวํเยว กโรหี ติ กาตุ น อิจฺฉิ. มชฺฌิมปุตฺตํ ปกฺโกสาเปตฺวา ตเถว าห. โสปิ ตเถว วตฺวา น อิจฺฉิ. กนิฏฺํ ปกฺโกสาเปตฺวา อาห. โส "ปิตุ อุปฺปนฺนกิจฺจํ นาม ปุตฺตสฺส ภาโร ติ ปิตุ สหาโย หุตฺวา ปุปฺผานิ อกาสิ. สุวณฺณกาโร วิทตฺถิปฺปมาณานํ ปุปฺผานํ ตโย กุมฺเภ นิฏฺาเปตฺวา ธาตุนิธาเน ปกฺขิปิตฺวา อลฺลวตฺโถ อลฺลเกโส สตฺถารํ ขมาเปสิ. อิติ โส สตฺตกฺขตฺตุ ชาตกาเล อุทเก ปาตนํ ลภิ. อยํ ปน สฺส โกฏิยํ ิโต อตฺตภาโว, อิทานิปิ ตสฺเสว นิสฺสนฺเทน อุทเก ปาติโต. เย ปน สฺส เทฺว ปุตฺตา สุวณฺณปุปฺผานํ กรณกาเล สหายา ภวิตุ น อิจฺฉึสุ, เตสํ เตน การเณน สุวณฺณปพฺพโต น นิพฺพตฺติ; ๑๗ กนิฏฺปุตฺตสฺส จ เอกโต กตภาเวน นิพฺพตฺติ.
	อิติ โส ปุตฺเต อนุสาสิตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา
กติปาเหเนว อรหตฺตํ ปาปุณิ. สตฺถา อปเรน สมเยน ปญฺจหิ ภิกฺขุสเตหิ สทฺธึ ปิณฺฑาย จรนฺโต ตสฺส ปุตฺตานํ เคหทฺวารํ อคมาสิ. เต พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสงฺฆสฺส อฑฺฒมาสํ ภิกฺขาหารํ อทํสุ. ภิกฺขู ธมฺมสภายํ กถํ สมุฏฺาเปสุ ๑๘ "อชฺชาปิ เต อาวุโส ชฏิล อสีติหตฺเถ สุวณฺณปพฺพเต จ ปุตฺเตสุ จ ตณฺหา อตฺถี ติ. "น เม อาวุโส เอเตสุ ตณฺหา วา มาโน วา อตฺถี ติ. เต "อยํ ชฏิลตฺเถโร อภูตํ วตฺวา อญฺํ พฺยากโรตี ติ วทึสุ. สตฺถา เตสํ กถํ สุตฺวา "น ภิกฺขเว มม ปุตฺตสฺส เตสุ ตณฺหา วา มาโน วา อตฺถี ติ วตฺวา ธมฺมํ เทเสนฺโต อิมํ คาถม าห
	"โย ธ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน อนาคาโร ปริพฺพเช, ตณฺหาภวปริกฺขีณํ ตม หํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺ ติ.
	ตสฺส ตฺโถ: โย อิธ โลเก ฉทฺวาริกตณฺหํ ชหิตฺวา ฆราวาเสน
อนตฺถิโก อนาคาโร หุตฺวา ปริพฺพชติ, ตณฺหาย เจว ภวสฺส จ ปริกฺขีณตฺตา ตณฺหาภวปริกฺขีณํ ตม หํ พฺราหฺมณํ วทามี ติ.

	เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสู ติ. ๑๙

	อชาตสตฺตุกุมาโรปิ เทวทตฺเตน สทฺธึ เอกโต หุตฺวา ปิตรํ
ฆาเตตฺวา รชฺเช ปติฏฺิโต "โชติกสฺส ปาสาทํ คณฺหิสฺสามี ติ ยุทฺธสชฺโช นิกฺขมิตฺวา มณิปากาเร สปริวารสฺส อตฺตโน ฉายํ ทิสฺวาว "คหปติโก ยุทฺธสชฺโช หุตฺวา พลํ อาทาย นิกฺขนฺโต ติ สลฺลกฺเขตฺวา อุปคนฺตุ น วิสหิ. เสฏฺปิ ตํทิวสํ อุโปสถิโก หุตฺวา ปาโตว ภุตฺตปาตราโส วิหารํ คนฺตฺวา สตฺถุ สนฺติเก ธมฺมํ สุณนฺโต นิสินฺโน โหติ. ปมทฺวารโกฏฺเก รกฺขํ คเหตฺวา ิโต ปน ยมโมลิ ยกฺโข ตํ ทิสฺวา "กหํ คจฺฉสี ติ สปริวารํ วิทฺธํเสตฺวา ทิสาวิทิสาสุ อนุพนฺธิ. ราชา วิหารเมว อคมาสิ. อถ นํ เสฏฺี ทิสฺวาว "กึ เทว าติ วตฺวา อุฏฺาย าสนา อฏฺาสิ. ๒๐ "คหปติ กึ ตฺวํ ตว ปุริเส `มยา สทฺธึ ยุชฺฌถ าติ อาณาเปตฺวา อิธ าคมฺม ธมฺมํ สุณนฺโต วิย นิสินฺโน ติ. "กึ ปน เทโว มม เคหํ คณฺหิตุ คโต ติ. "อาม คโต มฺหี ติ. "มม อนิจฺฉาย มม เคหํ คณฺหิตุ ราชสหสฺสํปิ น สกฺโกติ เทวาติ. โส "กึ ปน ตฺวํ ราชา ภวิสฺสสี ติ กุชฺฌิ. "น าหํ ราชา, มม สนฺตกํ ปน ทสิกสุตฺตํปิ มม อนิจฺฉาย ราชูหิ วา โจเรหิ วา ๒๑ คเหตุ น สกฺกา ติ. "กึ ปน าหํ ตว รุจิยา คณฺหิสฺสามี ติ. "เตนหิ เทว อิมา เม ทสสุ องฺคุลีสุ วีสติ มุทฺทิกา, อิมา หํ ตุมฺหากํ น เทมิ; สเจ สกฺโกถ, คณฺหถาติ. โส ปน ราชา ภูมิยํ อุกฺกุฏิกํ นิสีทิตฺวา อุลฺลงฺฆนฺโต อฏฺารสหตฺถํ านํ อภิรุหติ, ตฺวา อุลฺลงฺฆนฺโต อสีติหตฺถํ านํ อภิรุหติ. เอวํ มหาพโล สมาโนปิ อิโต จิโต จ ปริวตฺเตนฺโต เอกํ มุทฺทิกํปิ กฑฺฒิตุ นาสกฺขิ. อถ นํ เสฏฺี "สาฏกํ ปตฺถร เทว าติ วตฺวา องฺคุลิโย อุชุกํ อกาสิ. วีสติปิ มุทฺทิกา นิกฺขมึสุ. อถ นํ เสฏฺี "เอวํ เทว มม สนฺตกํ มม อนิจฺฉาย น สกฺกา คณฺหิตุนฺ ติ วตฺวา รญฺโ กิริยาย อุปฺปนฺนสํเวโค "ปพฺพชิตุ เม อนุชานาถ เทว าติ อาห. โส "อิมสฺมึ ปพฺพชิเต, สุขํ ปาสาทํ คณฺหิสฺสามี ติ จินฺเตตฺวา, เอกวจเนเนว "ปพฺพชาหี ติ อาห. โส สตฺถุ สนฺติเก ปพฺพชิตฺวา น จิรสฺเสว อรหตฺตํ ปตฺวา โชติกตฺเถโร นาม อโหสิ. ตสฺส อรหตฺตปฺปตฺตกฺขเณเยว สพฺพาปิ สา สมฺปตฺติ อนฺตรธายิ. ตํปิ สฺส สตุลกายํ นาม ภริยํ เทวา อุตฺตรกุรุเมว นยึสุ. อเถกทิวสํ ภิกฺขู ตํ อามนฺเตตฺวา "อาวุโส โชติก ตสฺมึ ปน เต ปาสาเท วา อิตฺถิยา วา ตณฺหา อตฺถี ติ ปุจฺฉิตฺวา "นตฺถ าวุโส ติ วุตฺเต, สตฺถุ อาโรเจสุ "อยํ ภนฺเต อภูตํ วตฺวา อญฺํ พฺยากโรตี ติ. สตฺถา "นตฺเถว ภิกฺขเว มม ปุตฺตสฺส ตสฺมึ ตณฺหา ติ วตฺวา อิมํ คาถม าห
	"โย ธ ตณฺหํ ปหนฺตฺวาน อนาคาโร ปริพฺพเช, ตณฺหาภวปริกฺขีณํ ตม หํ พฺรูมิ พฺราหฺมณนฺ ติ. ๒๒
[๒๓] เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสู ติ.
โชติกตฺเถรวตฺถุ.
************
๑. สี. ม. ยุ. เอตฺถนฺตเร "อชฺช อฏฺมีติ อตฺถิ. ๒. อิโต ปรํ เอวํ วากฺยํ เยภุยฺเยน ขายติ: ตถาคตสฺส อนฺโต นิสินฺนกาเล วาตเวเคน สมุฏฺิตาหิ เรณุวฏฺฏีหิ สรีรสฺส โอกิรณตฺถํ. คนฺธกุฏิถูปิกาย กปลฺลํ รตฺตสุวณฺณมยํ อโหสิ, ปวาลมยา สิขรา, เหฏฺา มณิมยา ฉทนิฏฺกา, อิติ สา นจฺจนฺโต วิย โมโร โสภมานา อฏฺาสิ. ๓. อิโต ปรํ เอวํ วากฺยํ เยภุยฺเยน ขายติ: อถ นํ กุฏุมฺพิโก "ปวิสถ ภนฺเตติ อาห, สตฺถา ตตฺเถว ตฺวา ตติยวาเร ตสฺส ภาติกตฺเถรํ โอโลเกสิ. โส โอโลกิตากาเรเนว ตฺวา กนิฏฺภาตรํ อาห "เอหิ ตาต, `มเมว รกฺขา ภวิสฺสติ, ตุมฺเห ยถาสุขํ วสถาติ สตฺถารํ วเทหีติ. โส ตสฺส วจนํ สุตฺวา สตฺถารํ ปญฺจปฺปติฏฺิเตน วนฺทิตฺวา "ภนฺเต ยถา มนุสฺสา รุกฺขมูเล ปวิสิตฺวา อนเปกฺขา ปกฺกมนฺติ, ยถา วา นทึ ตริตฺวา อุฬุมฺปํ อนเปกฺขา ปริจฺจชนฺติ; เอวํ อนเปกฺขา หุตฺวา ตุมฺเห วสถาติ อาห. กิมตฺถํ ปน สตฺถา อฏฺาสิ? เอวํ กิรสฺส อโหสิ "พุทฺธานํ สนฺติกํ ปุเรภตฺตํปิ ปจฺฉาภตฺตํปิ พหู อาคจฺฉนฺติ, เตสุ รตนานิ อาทาย ปกฺกมนฺเตสุ น สกฺกา อมฺเหหิ วาเรตุ; ปริเวณมฺหิ เอตฺตเก รตเน โอกิณฺเณ, อตฺตโน อุปฏฺาเก หรนฺเตปิ น วาเรตีติ กุฏุมฺพิโก มยิ อาฆาตํ กตฺวา อปายุปโค ภเวยฺยาติ, อิมินา การเณน อฏฺาสิ. ๔. สี. ม. วสถ. ๕. อิโต ปรํ เอวํ วากฺยํ เยภุยฺเยน ขายติ: โพธิสตฺตสฺส นิพฺพตฺตนิธิกุมฺภีนํ ปน เอตํ มุขปฺปมาณํ อโหสิ, เหฏฺา ปวีปริยนฺตาว อเหสุ. โชติกสฺส นิพฺพตฺตนิธิกุมฺภีนํ มุขปฺปมาณํ น กถิตํ. สพฺพา มุขจฺฉินฺนตาลผลํ วิย ปริปุณฺณาว อุฏฺหึสุ. ปาสาทสฺส จตูสุ กณฺเณสุ ตรุณตาลกฺขนฺธปฺปมาณา จตสฺโส สุวณฺณมยา อุจฺฉุยฏฺิโย นิพฺพตฺตึสุ. ตาสํ มณิมยานิ ปตฺตานิ โสวณฺณมยานิ ปพฺพานิ อเหสุ. ปุพฺพกมฺมสฺส ทสฺสนตฺถํ กิเรตา นิพฺพตฺตึสุ. ๖. สี. ยมกโจลี. ยุ. ยมโมลี. ม. ยมโกฬี. ๗. ม. กสกนฺโท. ๘. สี. ม. ยุ. กฏตฺโถ. ๙. ม. อยํ ปาโ นตฺถิ. ๑๐. สี. อุฏฺิตานํ. ๑๑. สี. อมฺหากํ. ๑๒. ม. มหตี. ๑๓. อิโต ปรํ ชฏิลตฺเถรวตฺถุ ปจฺฉา ปกฺขิตฺตํ ภเวยฺย. ๑๔. อาห. (?) ๑๕. สี. ม. ยุ. รฏฺํ. ๑๖. สี. ม. เอตฺถนฺตเร `ปหรนฺตสฺสาติ ปทํ อตฺถิ. ๑๗. อิโต ปรํ `ตสฺส เจวาติ ปทํ นฏฺํ ภเวยฺย. สี. ม. โปตฺถเก `กนิฏฺปุตฺตสฺส เจว ชฏิลสฺส จาติ อตฺถิ. ตํ ยุตฺตํ สิยา. ๑๘. ภิกฺขู ปุจฺฉึสูติ ยุตฺตรํ. ๑๙. อิโต ปรํ มูลวตฺถุนา อนุสนฺธิ ทฏฺพฺพา. ๒๐. "อาสนา อุฏฺาสีติ ยุตฺตตรํ. ๒๑. สี. ยุ. คหิตํ. ๒๒. อิมสฺมึ าเน อตฺโถ วณฺเณตพฺโพ. ๒๓. สี. เอตฺถนฺตเร "อิมิสฺสา คาถายตฺโถ เหฏฺา ชฏิลตฺเถรวตฺถุมฺหิ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพติ อตฺถิ.