ชั้นประโยค ป.ธ.๓

	๑๙. ธมฺมฏฺวคฺควณฺณนา
	๑. วินิจฺฉยมหามตฺตวตฺถุ. (๑๙๓)

	"น เตน โหติ ธมฺมฏฺโติ อิมํ ธมฺมเทสนํ สตฺถา เชตวเน
วิหรนฺโต วินิจฺฉยมหามตฺเต อารพฺภ กเถสิ.

	เอกทิวสํ หิ ภิกฺขู สาวตฺถิยา อุตฺตรทฺวารคาเม ปิณฺฑาย
จริตฺวา ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺตา นครมชฺเฌน วิหารํ อาคจฺฉนฺติ. ตสฺมึ ขเณ มหาเมโฆ อุฏฺาย ปาวสฺสิ. เต สมฺมุขคตํ วินิจฺฉยสาลํ ปวิสิตฺวา วินิจฺฉยมหามตฺเต ลญฺจํ คเหตฺวา สามิเก อสฺสามิเก กโรนฺเต ทิสฺวา "อโห อิเม อธมฺมิกา, มยํ ปน `อิเม ธมฺเมน วินิจฺฉยํ กโรนฺตี ติ สญฺิโน อหุมฺหา ติ จินฺเตตฺวา, วสฺเส วิคเต, วิหารํ คนฺตฺวา ๑ สตฺถารํ วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺนา ตม ตฺถํ อาโรเจสุ. สตฺถา "น ภิกฺขเว ฉนฺทาทิวสิกา หุตฺวา สาหเสน อตฺถํ วินิจฺฉินนฺตา ธมฺมฏฺา นาม โหนฺติ, อปราธํ ปน อนุวิชฺฌิตฺวา อปราธานุรูปํ อสาหเสน วินิจฺฉยํ กโรนฺตา เอว ธมฺมฏฺา นาม โหนฺตี ติ วตฺวา อิมา คาถา อภาสิ
	"น เตน โหติ ธมฺมฏฺโ, เยน ตฺถํ สหสา นเย; โย จ อตฺถํ อนตฺถญฺ จ อุโภ นิจฺเฉยฺย ปณฺฑิโต อสาหเสน ธมฺเมน สเมน นยตี ปเร, ธมฺมสฺส คุตฺโต เมธาวี `ธมฺมฏฺโติ ปวุจฺจตี ติ.
	ตตฺถ "เตนาติ: เอตฺตเกเนว การเณน. ธมฺมฏฺโติ: ราชูหิ
อตฺตนา กตฺตพฺเพ วินิจฺฉยธมฺเม ิโต ธมฺมฏฺโ นาม น โหติ. เยนาติ: เยน การเณน. อตฺถนฺติ: โอติณฺณํ วินิจฺฉิตพฺพํ อตฺถํ. สหสา นเยติ: ฉนฺทาทีสุ ปติฏฺิโต สาหเสน มุสาวาเทน วินิจฺเฉยฺย. โย หิ ฉนฺเท ปติฏฺาย อตฺตโน าตึ วา มิตฺตํ วา มุสาวาทํ วตฺวา อสฺสามิกเมว สามิกํ กโรติ, โทเส ปติฏฺาย อตฺตโน เวรินํ มุสา วตฺวา สามิกเมว อสฺสามิกํ กโรติ, โมเห ปติฏฺาย ลญฺจํ คเหตฺวา วินิจฺฉยกาเล อญฺาวิหิโต วิย อิโต จิโต จ โอโลเกนฺโต มุสา วตฺวา "อิมินา ชิตํ, อยํ ปราชิโตติ ปรํ นีหรติ, ภเย ปติฏฺาย กสฺสจิเทว อิสฺสรชาติกสฺส ปราชยํ ปาปุณนฺตสฺสาปิ ชยํ อาโรเปสิ; อยํ สาหเสน อตฺถํ เนติ นาม. โส ธมฺมฏฺโ นาม น โหตี ติ อตฺโถ. โย จ อตฺถํ อนตฺถญฺจาติ: ภูตญฺจ อภูตญฺจ การณํ. อุโภ นิจฺเฉยฺยาติ: โย ปน ปณฺฑิโต อุโภ อตฺถานตฺเถ วินิจฺฉินิตฺวา วทติ. อสาหเสนาติ: อมุสาวาเทน. ธมฺเมนาติ: วินิจฺฉยธมฺเมน, น ฉนฺทาทิวเสน. สเมนาติ: อปราธานุรูเปเนว ปเร นยติ ชยํ วา ปราชยํ วา ปาเปติ. ธมฺมสฺส คุตฺโตติ: โส ธมฺมคุตฺโต ธมฺมรกฺขิโต ธมฺโมชปญฺาย สมนฺนาคโต เมธาวี วินิจฺฉยธมฺเม ิตตฺตา `ธมฺมฏฺโติ ปวุจฺจตี ติ อตฺโถ.

	เทสนาวสาเน พหู โสตาปตฺติผลาทีนิ ปาปุณึสู ติ.
วินิจฺฉยมหามตฺตวตฺถุ.
************
๑. เหฏฺา "อาคจฺฉนฺตีติ ปเทน น สเมติ.